Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω στη Φωτεινή Χριστοδούλου για την ευγενή παραχώρηση των άρθρων της στη σελίδα μου που είναι σχετικά με κείμενα δημοσιευμένα του John Frawley, μεταφρασμένα απο τα αγγλικά στα ελληνικά από την ίδια. Τέτοια κείμενα και άλλα διαμάντια θα βρείτε στην ιστοσελίδα της http://thesiriushorary.blogspot.gr/ Κείμενα που με τίποτε δεν είναι χαμένος χρόνος και μυαλό για όποιον αγαπά την αστρολογία!!!
Τετάρτη 4 Μαΐου 2016
Ελεύθερη βούληση και πεπρωμένο
Τίτλος πρωτοτύπου: Free Will and Predestination
Σύνδεσμος πρωτοτύπου :
Συγγραφέας: John Frawley
Μετάφραση: Φωτεινή Χριστοδούλου - The Sirius Horary astrology blog.
Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τον ίδιο αλλά και κείμενα του, νέα και ενημερώσεις που αφορούν σε μελλοντικές δραστηριότητες :
Στην επαγγελματική του σελίδα στο facebook : https://www.facebook.com/johnfrawleyfanpage?fref=ts
Σημείωση μεταφραστή:
Το κείμενο που ακολουθεί είναι η μετάφραση μιας διάλεξης του καταξιωμένου αστρολόγου, χαρισματικού δασκάλου, ομιλητή και συγγραφέα, John Frawley. Πραγματεύεται μεταξύ άλλων τα πολύ σημαντικά ζητήματα της ελεύθερης βούλησης και μοίρας, δύο θέματα που έχουν απασχολήσει τον αστρολογικό κόσμο για αιώνες. Θεωρώ προνόμιο μας να έχουμε την δυνατότητα να διαβάζουμε τοποθετήσεις όπως αυτή, ιδίως σε μία εποχή που η αστρολογία έχει έρθει στο προσκήνιο με τόσο δυναμικό τρόπο στην χώρα μας – που σημαίνει ότι είναι και η εποχή που περισσότερο από ποτέ είναι απαραίτητο να τεθούν και απαντηθούν βασικά ζητήματα που την αφορούν. Είμαι βέβαιη ότι θα βρείτε την διάλεξη όσο ενδιαφέρουσα και πολύτιμη την βρήκα κι εγώ.
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου προς τον συγγραφέα και δάσκαλο μου για την ευγενική παραχώρηση της άδειας του να μεταφράσω και δημοσιεύσω το κείμενο αυτό. Καλή ανάγνωση!
______________________
Αυτή η διάλεξη δόθηκε στο 4ο συνέδριο Αληθινής Αστρολογίας (Real Astrology Conference), τον Ιούνιο του 2010. Έπεται της διάλεξης ‘Κάρτερ Μεμόριαλ’, δημοσιευμένη σε αυτή την ιστοσελίδα, η οποία θα έπρεπε να διαβαστεί πρώτα.
Πρόλογος:
Σε αυτή την διάλεξη συζητώ συγκεκριμένα σημεία της ιστορίας της φιλοσοφίας και της θεολογίας: δύο θέματα για τα οποία δεν γνωρίζω τίποτα. Το μοναδικό μου προσόν για να τα προσεγγίσω είναι ότι είμαι ένα ανθρώπινο ον και ως ανθρώπινα όντα αρμόζει σε όλους μας να έχουμε ένα ενδιαφέρον για την φιλοσοφία και την θεολογία. Επομένως αυτά είναι προσωπικές απόψεις. Άρα δεν είναι ούτε το αθάνατο ευαγγέλιο ούτε, βεβαίως, είναι οποιοδήποτε είδος αστρολογικής ‘κομματικής’ γραμμής.
Αν αρχίζετε να αναρωτιέστε τι σχέση έχουν όλα αυτά με την αστρολογία – ‘Που είναι όλοι οι χάρτες; - παρακολουθήστε το και ο σκοπός, ελπίζω, θα γίνει ξεκάθαρος στο τέλος. Ένας λόγος που αυτά τα σημεία έχουν σημασία είναι διότι μέσα στην ιστορία της φιλοσοφίας, κατά τα περασμένα αρκετές εκατοντάδες χρόνια, αυτά υπήρξαν πολύ σημαντικά στον αγώνα να αποδειχτεί ότι το σύμπαν είναι νοητό, ότι έχει λογική, ότι μπορεί να κατανοηθεί. Που είναι κάτι που η φιλοσοφία του μοντερνισμού δεν αποδέχεται: η καθομιλουμένη φιλοσοφία με την οποία ίσως εντυπωθήκατε στο σχολείο, ή μέσα από δημοφιλείς συγγραφείς όπως ο Κύριος Ντόκινς, ή από οποιαδήποτε προγράμματα άγριας ζωής παρακολουθήσατε στην τηλεόραση σας. Η ιδέα ότι ο κόσμος δεν έχει λογική, γιατί δεν υπάρχει καμία πηγή από την οποία αυτή η λογική μπορεί να εξαχθεί, άπαξ ο Θεός έχει αφαιρεθεί από την εξίσωση. ‘Ω, προήλθε από την Μεγάλη Έκρηξη (σημ. μτφ. Big Bang).’ ‘Εντάξει, αλλά από πού προήλθε η Μεγάλη Έκρηξη;’ ‘Ω, αυτή απλά έγινε.’ ‘Α, αυτό είναι όλο, τότε.’
Αν το σύμπαν δεν έχει λογική, αν δεν μπορούμε σε καμία περίπτωση να το κατανοήσουμε, αν δεν έχουμε μία διαδικασία μέσω της οποίας μπορούμε να το κατανοήσουμε, τότε γιατί ποτέ να χάνουμε τον χρόνο μας με την αστρολογία; Διότι αν το σύμπαν δεν έχει καμία λογική, τότε αυτό που κάνουμε την αστρολογία είναι ανοησία. Όντως γνώρισα κάποτε κάποιον που υποστήριζε ότι ήταν ένας αθεϊστής αστρολόγος, αλλά η κατασκευή ενός τέτοιου ισχυρισμού πράγματι φαίνεται να απαιτεί μία ορισμένη έλλειψη προβληματισμού. Από όσο μπορώ να δω εγώ, είναι αδύνατον, γιατί αν αποδεχτούμε την μη- βάση του κατανοητού στο σύμπαν, δεν υπάρχει κανένας τρόπος με τον οποίο η αστρολογία μπορεί να έχει νόημα. Θα παρακολουθούσαμε τυχαίες και χωρίς σημασία κινήσεις: μία εντελώς άσκοπη άσκηση.
Αυτές οι ιδέες είναι επίσης σημαντικές μέσα στην μακρά αντιπαράθεση πάνω στον σκεπτικισμό. Χρησιμοποιώ την λέξη εδώ με την φιλοσοφική της έννοια, όχι με την έννοια που χρησιμοποιείται από τους αυτοαποκαλούμενους αρνητές πάνω σε οτιδήποτε δεν μπορούν να κατανοήσουν. Ο σκεπτικισμός είναι να αμφισβητούμε, να αμφισβητούμε αυτό που σκεφτόμαστε, να αμφισβητούμε αυτό που αντιλαμβανόμαστε. Μόλις ήμουν σε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Το κεφάλι μου έχει ξεκολλήσει. Πονάει. ‘ Πώς ξέρεις ότι πονάει; Μπορεί να είναι μια ψευδής αισθητική αντίληψη.’ ‘Όχι, αλήθεια, ξέρω ότι πονάει.’ Και σημαντικές όχι μόνο στην συζήτηση με τον σκεπτικισμό, αλλά και στην συζήτηση με τον σχετικισμό, με το ‘Είναι αληθινό για εμένα’, αυτές τις λέξεις που τόσο χρωματίζουν τις μοντέρνες συμπεριφορές, και τις οποίες συναντάμε τόσο συχνά στον διάλογο με εκείνους τους πολλούς αστρολόγους που αποδέχονται αυτές τις συμπεριφορές. Ο σχετικισμός είναι στην πραγματικότητα μία ιδιαίτερα μοντέρνα παραλλαγή του σκεπτικισμού: δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια, επομένως ‘αυτό που είναι αληθινό για μένα’ είναι αυτό που ισχύει.
Αν πρόκειται να περιγράφουμε τους εαυτούς μας ως παραδοσιακούς αστρολόγους, το να γνωρίζουμε που στεκόμαστε σχετικά με τον σκεπτικισμό, σχετικισμό, την σκέψη του μοντέρνου κόσμου, είναι πολύ σημαντικό. Η αστρολογία που εξασκούμε είναι παραδοσιακή. Εντάξει, πάνω και απέναντι σε τι, ακριβώς; Πως καθορίζουμε τους εαυτούς μας σε σχέση με ότι δεν είναι παραδοσιακό; Και επειδή η ιδέα ότι ο κόσμος, το σύμπαν, είναι νοητά, ότι έχουν λογική, ότι μπορούν να κατανοηθούν, βασίζεται στο να υπάρχει μία έννοια ενός Θεού, το τι είναι αυτή η έννοια γίνεται επίσης εξαιρετικά σημαντικό. Αυτό ποικίλει σημαντικά, όπως συζητώ εδώ, κατά τα περασμένα λίγες εκατοντάδες χρόνια.
Τέλος, αυτή η συζήτηση αναπόφευκτα συνεπάγεται θέματα του χρόνου. Τι είναι ο χρόνος και ποια είναι η σχέση μας με αυτόν; Και της πρόβλεψης: τι κάνουμε όταν προβλέπουμε, και πως είναι δυνατόν να προβλέπουμε; Δεν το εννοώ αυτό εδώ με την έννοια των ποιών τεχνικών θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε για ακριβή πρόβλεψη, αλλά με την πιο βασική έννοια: πως είναι δυνατόν που ο οποιοσδήποτε μπορεί να προβλέψει οτιδήποτε; Και από εκεί, φυσικά, φτάνουμε στην αντιπαράθεση ανάμεσα στο τι είναι ελεύθερη βούληση και τι είναι πεπρωμένο. Είναι αυτά τα πράγματα ασυμβίβαστα, ή μήπως όχι;
Και τώρα η διάλεξη:
Θα ήθελα τώρα να προχωρήσω περαιτέρω στις ιδέες πίσω από αυτό που είναι που κάνουμε όταν εξασκούμε την αστρολογία, πέρα από την συνηθισμένη απάντηση ‘Ένας Θεός ξέρει!’ Θα ξεκινήσω με το που στεκόμαστε σε σχέση με τον σκεπτικισμό, που είναι η ιδέα της αμφιβολίας. Πως μπορούμε να πούμε οτιδήποτε με βεβαιότητα; Πως μπορούμε αληθινά να γνωρίζουμε κάτι;
Όταν ήσασταν στο δημοτικό σχολείο, πιθανόν κάνατε το ίδιο πείραμα στο μάθημα επιστημών, όπου ο δάσκαλος καλύπτει τα μάτια κάποιου παιδιού και βάζει ένα μήλο στο στόμα του παιδιού ενώ κρατάει ένα κρεμμύδι κάτω από την μύτη. Το παιδί νομίζει ότι τρώει ένα κρεμμύδι. Η γνώση και οι σκέψεις μας είναι τελικά ανιχνεύσιμες πίσω στις αισθητικές αντιλήψεις, από κάποια διαδρομή ή άλλη. Πως γνωρίζουμε ότι αυτές οι αισθητικές αντιλήψεις είναι σωστές; Και πώς γνωρίζουμε ότι η αντίληψη μας για ότι μιλάμε έχει οποιαδήποτε ομοιότητα με το τι συμβαίνει μέσα στο μυαλό του ατόμου στο οποίο μιλάμε;
Ο σκεπτικισμός αμφιβάλλει ότι έχουμε οποιοδήποτε στέρεο έδαφος για επικοινωνία μεταξύ μας, ή ακόμα για επικοινωνία μέσα στον εαυτό μας, να εξηγήσουμε αξιόπιστα και να αναγνωρίσουμε αξιόπιστα αυτό που συλλαμβάνουμε. Για παράδειγμα, νομίζω ότι αισθάνομαι πόνο από αυτό το σπασμένο πόδι επειδή περιμένω ότι αυτό θα πονέσει; Είναι εξαιτίας λανθασμένα δημιουργημένων εντυπώσεων, ψευδών αντιλήψεων, με τρόπο παρόμοιο με τις λανθάνουσες μνήμες που μπορούμε εύκολα να δημιουργήσουμε; Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε στα σίγουρα;
Έπειτα, ως αστρολόγοι, που βρισκόμαστε σε αναφορά με τον μοντερνισμό; Είναι το σύμπαν νοητό ή δεν είναι; Υπάρχει ένας Θεός και, αν υπάρχει, τι είναι αυτός ο Θεός; Πως είναι δυνατό να τον περιγράψουμε; Πως συμπεριφέρεται απέναντι μας;
Και μετά, τι κάνουμε με την αστρολογία; Η σχετικιστική ιδέα του ‘είναι αληθινό για μένα’ που είναι δόγμα για τους μοντέρνους θα φαινόταν να κάνει την αστρολογία σε οποιουσδήποτε πραγματικούς όρους αδύνατη. Σκεφτείτε: Είμαι ο σοφός αστρολόγος και είστε ο πελάτης μου. Λέω, ‘Ο Κρόνος εκεί σημαίνει το χψω. Αυτό είναι αληθινό για μένα.’ Σκέφτεστε , ‘Ναι, αλλά τι γίνεται με το τι είναι αληθινό για μένα;’ Που είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της εξίσωσης, ειδικά καθώς είστε αυτός που πληρώνει τον λογαριασμό! Αυτό που είναι αληθινό για μένα δεν είναι απαραίτητα σχετικό με εσάς και την αντίληψη σας για τα πράγματα. Όμως αν δουλεύουμε μέσα σε αυτό το σχετικιστικό πλαίσιο, αυτό είναι που εσείς, ως πελάτης μου, καταλήγετε να έχετε.
Στον δυτικό πολιτισμό, κατά τα περασμένα δύο χιλιάδες χρόνια, αυτή η αντιπαράθεση, μέχρι τα τελευταία χρόνια, για προφανείς ιστορικούς λόγους, διεξαγόταν πρωτίστως από Χριστιανούς μέσα σε Χριστιανικούς κύκλους. Υπήρξαν σημαντικές συνεισφορές από Μουσουλμάνους και Εβραίους σοφούς, αλλά η κύρια γραμμή της επιχειρηματολογίας λάμβανε χώρα μέσα στον Χριστιανισμό. Ωστόσο αν επιθεωρήσουμε αυτή την επιχειρηματολογία για το τι είναι ο Θεός και τι Αυτός δεν είναι – που είναι πάρα πολύ σημαντικό, διότι αυτό καθορίζει την αντίληψη μας της πραγματικότητας – ο Θεός υπό συζήτηση λαμβανόταν σε μεγάλο βαθμό ως ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης. Η συζήτηση κάνει μικρή αναφορά στο κεντρικό γεγονός του Χριστιανισμού, που είναι ότι ο Θεός ενσαρκώθηκε για εμάς: ο Θεός κατέβηκε κάτω μέσα στην δημιουργία για να μας πάρει ξανά πίσω. Άρα παρόλο που η συζήτηση λάμβανε χώρα μέσα στον Χριστιανισμό, διεξαγόταν ευρέως με μη-Χριστιανικούς όρους: στην καρδιά του σχολαστικού επιχειρήματος είναι μάλλον ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης, παρά ο Θεός της Καινής.
Η μεγάλη καμπή ανάμεσα στην αρχαία σκέψη και την μοντέρνα συχνά γίνεται αντιληπτό να συμβαίνει γύρω στα τέλη του 18ου αιώνα, με αυτό που τώρα ονομάζεται Διαφωτισμός. ‘Ο Διαφωτισμός’, όπως ‘η Αναγέννηση’ είναι ένας ορισμός του 19ου αιώνα: κανένας εκείνη την εποχή δεν θεωρούσε τον εαυτό του να είναι κομμάτι του Διαφωτισμού - όχι περισσότερο από ότι ο Ραφαέλ ή ο Λεονάρντο θεωρούσε τον εαυτό του ως άνθρωπο της Αναγέννησης. Όμως οι ρίζες της μοντέρνας σκέψης εκτείνονται πίσω πολύ πριν από τον Διαφωτισμό.
Ένα βολικό μέρος από το οποίο να ξεκινήσουμε είναι με τον Ουίλιαμ του Όκχαμ. Αλλά δεν υπάρχει κανένα ευδιάκριτο σημείο από το οποίο μπορούμε να πούμε, ‘η μοντέρνα σκέψη ξεκίνησε εδώ’. Πάντα υπάρχει κάτι νωρίτερα, και πολύ πριν τον Όκχαμ υπήρχαν επιχειρήματα για τον σκεπτικισμό, σχετικά με αυτό που έφτασε να καλείται νομιναλισμός, ακόμα και για τον ατομισμό. Ο ατομισμός είναι η ιδέα ότι ο κόσμος δημιουργείται εκ νέου σε κάθε στιγμή. Είναι δύσκολο να επιχειρηματολογήσεις εναντίον αυτού, γιατί αν ο κόσμος δημιουργείται εκ νέου σε κάθε στιγμή, όλες οι αναμνήσεις μας δημιουργούνται εκ νέου σε κάθε στιγμή, που το κάνει πολύ δύσκολο να διαψευστεί. Γιατί ο Θεός θα έμπαινε σε αυτόν τον κόπο είναι, νομίζω, ένα αρκούντως σοβαρό επιχείρημα εναντίον του. ‘Εντάξει, τα δημιούργησες όλα μία φορά. Γιατί πρέπει να τα καταστρέφεις και να τα δημιουργείς ξανά σε κάθε στιγμή;’ Αλλά τι μπορούμε να πούμε εμείς;
Πίσω στον Όκχαμ. Ήταν ένας Άγγλος φιλόσοφος, διάσημος, φυσικά, για το ξυράφι του. Αυτό γίνεται συνήθως αντιληπτό ως κάτι χαλαρά ισοδύναμο με το ‘ περνάω στο ψητό’, που είναι ένα εξαιρετικό ρητό για κάθε αστρολόγο Ωριαίας, ή, πράγματι, για κάθε μορφής αστρολόγο. Αλλά δεν είναι, αυστηρά μιλώντας, αυτό που έλεγε. Το προκείμενο του ήταν ‘Μην πολλαπλασιάζετε άσκοπα καθολικές’.
Τι είναι η καθολική; Εάν πω, ‘σκεφτείτε έναν μαύρο σκύλο’, ο κάθε ένας από εσάς θα έχει μια διαφορετική νοερή εικόνα ενός μαύρου σκύλου. Η έννοια ενός μαύρου σκύλου συσχετίζεται με δύο καθολικές. Η μία είναι η καθολική του ‘σκυλίσιου’: ο σκύλος που έχετε στο μυαλό σας συμμορφώνεται με τον ένα ή άλλο τρόπο σε μία αφηρημένη ιδέα ενός ‘σκύλου’. Αλλά το πώς η εικόνα σας συμμορφώνεται σε αυτή την αφηρημένη ιδέα και πως η δική μου εικόνα συμμορφώνεται σε αυτή είναι αρκετά απίθανο να είναι το ίδιο. Η εικόνα σας και η εικόνα μου επίσης και οι δύο συμμορφώνονται με τον ένα ή άλλο τρόπο με την αφηρημένη ιδέα της μαυρίλας, που είναι η δεύτερη καθολική εδώ. Η ιδέα μας για το τι μπορεί να είναι σκύλος πιθανόν ποικίλει εξαιρετικά πολύ. Μπορεί να σκεφτείτε ότι η ιδέα μας για το τι είναι μαύρο θα ήταν περισσότερο ή λιγότερο η ίδια – αλλά πως το ξέρουμε; Τα Λατινικά, για παράδειγμα, έχουν δύο λέξεις, η κάθε μία να περιγράφει ένα διαφορετικό είδος μαυρίλας, ενώ τα Αγγλικά έχουν μόνο μία. Ακόμα και με μία φαινομενικώς απλή έννοια όπως ο ‘μαύρος σκύλος’, τότε, οι καθολικές κάνουν την αντίληψη μου και την δική σας αντίληψη αυτής της έννοιας μάλλον διαφορετικές.
Το σημαντικό σημείο του Όκχαμ είναι ότι θα έπρεπε να περιορίσουμε αυτές τις καθολικές στην συζήτηση όσο περισσότερο μπορούμε. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα σημαντικό όταν αρχίζουμε να μιλάμε για τον Θεό. Για παράδειγμα, αν ρωτήσουμε αν ο Θεός είναι αρσενικός ή θηλυκός, εισάγουμε καθολικές στον Θεό. Έχει ο Θεός μία ροζ οδοντόβουρτσα ή μία μπλε οδοντόβουρτσα; Αυτό οριοθετεί την ιδέα του Θεού εντός των όρων της περιγραφής, που πρέπει να αγωνιστούμε να μην κάνουμε. Ο Όκχαμ ζητά να ελευθερώσουμε την ιδέα από τους περιορισμούς των όρων της περιγραφής. Αν βγάλουμε εκτός τις καθολικές, τελικά η περιγραφή καταλήγει απλά στο ‘εκείνο’, ‘αυτό το πράγμα εκεί’. Αυτό είναι απλά το πράγμα καθεαυτό, άρα δεν είναι ‘ο μαύρος σκύλος’ πλέον, είναι απλά ο Φίντο εκεί στην γωνία.
Το πρόβλημα είναι, αν πετάξουμε έξω όλες τις καθολικές, γίνεται αδύνατο να επιχειρηματολογήσουμε με την συλλογιστική λογική, η οποία είναι ένας στυλοβάτης της ιστορίας της σκέψης. Δεν μπορούμε πλέον να πούμε, ‘αυτό είναι μαύρο και εκείνο είναι μαύρο, επομένως μοιράζονται την έννοια της μαυρίλας’, γιατί χωρίς την καθολική δεν γνωρίζουμε τι είναι το μαύρο. Δίχως καθόλου καθολικές, δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε ή αποδείξουμε τίποτα από βασικές αρχές, και είναι αυτονόητο τι γίνεται κάνοντας το σε αυτό που κάνουμε σαν αστρολόγοι. Με την παραδοσιακή αστρολογία επιχειρηματολογούμε ατελείωτα από βασικές αρχές, γιατί, διαφορετικά, όλο ότι έχουμε είναι εμπειρικά γεγονότα, και η επιχειρηματολογία από εμπειρικά γεγονότα είναι πολύ, πολύ προβληματική. ‘Έχω την Σέντνα στο Μεσουράνημα μου: πρέπει να είμαι μία θεά των Εσκιμώων!’ Όχι, δεν είσαι.
Το μονοπάτι από τον Όκχαμ, μέσω του Φράνσις Μπέικον, μας οδηγεί στους επιστήμονες του σήμερα, οι οποίοι ανέτρεψαν τον ρόλο του ποιητή ως οι μη αναγνωρισμένοι νομοθέτες της εποχής μας. Για να μιλήσουμε με πολύ ευρείς όρους, κάποιος μπορεί να ισχυριστεί με ένα καλό ποσοστό λογικής ότι η επιστήμη του σήμερα δεν επιχειρηματολογεί, ούτε είναι ικανή να επιχειρηματολογήσει, από βασικές αρχές, αλλά μόνο από φαινόμενα. Παίρνει μερικά συγκλίνοντα φαινόμενα και προσπαθεί να τα ζυμώσει μέσα σε μια δεκτή υπόθεση, που σημαίνει ότι στις αξιώσεις να είναι επιστημονική η σύγχρονη εποχή, εγκατέλειψε την επιστήμη με την αληθινή έννοια αυτής της λέξης. Δεν προσπαθεί πια να κατανοήσει πράγματα, αλλά έχει γίνει καθαρά τεχνολογική, ή, σε μία λέξη που οι επιστήμονες δεν θα ενδιαφερόταν να χρησιμοποιήσουν για τον εαυτό τους, μαγική. Πηγαίνοντας για το φαινόμενο χωρίς την κατανόηση, οι μοντέρνοι επιστήμονες τοποθετούν εαυτούς στην θέση των μάγων της Αιγύπτου, εναντίον των οποίων ο Μωυσής είχε ξεσηκωθεί. Ναι, μπορούν να κάνουν μερικά θαυμάσια τεχνάσματα, για τα οποία όλοι μας είμαστε εξαιρετικά ευγνώμονες: θα προτιμούσα πολύ περισσότερο να γράψω αυτή την διάλεξη σε έναν υπολογιστή παρά με μία πέννα από φτερό. Όμως κάτι σημαντικό στην καρδιά του θέματος έχει χαθεί.
Ο δημοφιλής σκοπός της επιστημονικής γραφής, η οποία είναι αυτή που καθορίζει τι διδάσκεται στα σχολεία και άρα παίζει τόσο μεγάλο ρόλο στην διαμόρφωση της καθομιλουμένης διανόησης της εποχής, λέει πως η ανατολή της μοντέρνας επιστήμης έδωσε τέλος στις δεισιδαιμονίες, τελετουργική μαγεία, μαγεία, σε τέτοια πράγματα. Ο Γαλιλαίος άνοιξε το στόμα του και όλοι ξαφνικά συνειδητοποίησαν πόσο ανόητοι ήταν που πίστευαν τέτοιες κουταμάρες. Αυτό δεν είναι αλήθεια! Η μεγάλη εποχή της μαγείας και της τελετουργικής μαγείας ήταν η εποχή στην οποία η μοντέρνα επιστήμη γεννήθηκε, και η επιστήμη δεν κούνησε το μαγικό της ραβδί και έκανε εκείνον τον κόσμο να εξαφανιστεί. Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι ίδρυαν την Βασιλική Εταιρεία, θεωρούμενη ως τέτοιο ορόσημο στην επιστημονική ιστορία. Από την άλλη πλευρά, περίπου την ίδια εποχή, ο Μάθιου Χόπκινς ήταν απασχολημένος ανακαλύπτοντας μάγισσες τρυπώντας με βελόνες τις κρεατοελιές των ανθρώπων. Όσο πιο επιστημονικός γινόταν ο κόσμος, τόσο πιο μαγικός γινόταν.
Για τους συγκεκριμένους σκοπούς μας ,ως αστρολόγους, ωστόσο, αυτή η ιδέα των καθολικών είναι λιγότερο σημαντική από κάποια από τα πράγματα που ο Όκχαμ και οι νομιναλιστές, για τους οποίους αυτός ήταν κάτι σαν φαινομενικός αρχηγός, έλεγαν για τον Θεό. Τους ενδιέφερε να διατηρήσουν την παντοδυναμία του Θεού και την ελευθερία του Θεού: Ο Θεός πρέπει να είναι παντοδύναμος. Πρέπει να είναι εντελώς ελεύθερος. Μία από τις πρώτες αρχές τους, επομένως, ήταν ότι ο Θεός δεν μπορεί να είναι οφειλέτης κανενός ανθρώπου. Ο Θεός δεν μπορεί να οφείλει σε εμάς. Δεν μπορώ να σκεφτώ, για παράδειγμα, ‘θα βοηθάω κάθε μέρα μία γριούλα να περνάει τον δρόμο, άρα ο Θεός θα πρέπει να με αφήσει να πάω στον Παράδεισο’, γιατί αυτό μου δίνει εξουσία πάνω στον Θεό, και αυτό δεν είναι δυνατό. Αυτό κάνει τον Θεό να μου χρωστάει κάτι. Περιορίζει την ελευθερία Του, διότι μπορεί να είμαι πολύ ενάρετος, βοηθώντας μία γιαγιά κάθε μέρα να περνάει τον δρόμο, αλλά ίσως ο Θεός απλά δεν με συμπαθεί. Είναι ελεύθερος να το κάνει αυτό, διότι είναι τελείως ελεύθερος. Ή, θα μπορούσε να είναι ότι ο Θεός αποφάσισε ότι σήμερα δεν είναι αυτοί που βοηθούν τις γριούλες στον δρόμο που είναι οι καλοί, είναι αυτοί που σπρώχνουν την γριούλα μπροστά στο λεωφορείο που είναι οι καλοί. Αυτοί είναι εκείνοι που θα τους επιτρέψει να πάνε στον Παράδεισο σήμερα – και Αυτός μπορεί, διότι είναι ελεύθερος να το κάνει. Ή μπορεί να σκεφτεί, ‘ ξεχάστε αυτή την ιδέα του να είστε καλοί!’ Ξεχάστε ακόμα και την ιδέα ότι το να σπρώξετε την Γριούλα κάτω απ’ το λεωφορείο είναι ένα καλό πράγμα! Θα αφήσω όλους τους κακούς τύπους να περάσουν σήμερα. Γιατί αυτό θέλω να κάνω και είμαι ελεύθερος’. Ή μπορεί να σκεφτεί ‘Α στο καλό! Θα αφήσω όλους τους οπαδούς της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ να περάσουν σήμερα, είτε είναι καλοί, κακοί ή αδιάφοροι’. Διότι είναι ολότελα ελεύθερος και δεν μπορεί να γίνει δέσμιος.
Και η παντοδυναμία του Θεού δεν μπορεί να περιοριστεί. Επομένως, για παράδειγμα, ο Θεός μπορεί να δημιουργήσει έναν βράχο που είναι τόσο βαρύς που ούτε Εκείνος δεν μπορεί να σηκώσει. Γιατί είναι παντοδύναμος. Δεν υπερβάλλω εδώ: όσο αβάσιμο κι αν ακούγεται, αυτό το επιχείρημα προβαλλόταν με κάθε σοβαρότητα από τους νομιναλιστές. Και, για κάποιο λόγο, λήφθηκε σοβαρά. Τώρα, υπάρχουν δύο επιχειρήματα εναντίον αυτού. Πρώτα είναι το προφανές: ‘Πήγαινε στο δωμάτιο σου και μην κατέβεις κάτω μέχρι να σταματήσεις να είσαι ανόητος!’ Αυτή ήταν η άμεση απάντηση της Εκκλησίας στην σκέψη των νομιναλιστών. Αυτό έχει να κάνει πολύ με το γιατί ο Αγ. Φραγκίσκος είχε τέτοια προβλήματα με την Εκκλησία. Ο Αγ. Φραγκίσκος δεν ήταν απλά ο τύπος που είχε το καταφύγιο ζώων: ήταν ένας αναγνωρισμένος νομιναλιστής, και άρα ασπαζόταν αρκετά αυτές τις ιδέες. Ως εκ τούτου η φτώχεια, ως εκ τούτου η επαιτεία, διότι αν δεν γνωρίζεις τι θα κάνει μετά ο Θεός, γιατί ο Θεός είναι εντελώς ελεύθερος, το όλο που μπορείς να κάνεις είναι να ρίξεις τον εαυτό σου στο έλεος Του, όχι να προσπαθείς να επιβάλλεις οποιαδήποτε θέματα, αλλά να αφήνεις τον εαυτό σου διαθέσιμο σε ότι Εκείνος επιλέγει να παρέχει.
Τελικά, η Εκκλησία ανακάλυψε ότι το ‘πήγαινε στο δωμάτιο σου και μην κατέβεις’ επιχείρημα δεν λειτούργησε καθόλου καλά, και τότε έκανε αυτό που έκανε συνήθως η Εκκλησία, αγκαλιάζοντας τον Αγ. Φραγκίσκο, αφομοιώνοντας τον και βρίσκοντας του κάτι χρήσιμο να κάνει. Που είναι ακριβώς αυτό που κάνουμε στην γενέθλια αστρολογία. Δεν υποδεικνύω ότι ο χειρισμός της Εκκλησίας για τον Αγ. Φραγκίσκο είχε μία αστρολογική βάση, αλλά δείχνει μία υγιή αστρολογική αρχή. Αν έχετε έναν ταραχοποιό πλανήτη στον γενέθλιο χάρτη σας, δεν έχει νόημα να του φωνάζετε, λέγοντας ‘ ω φύγε μακριά εσύ απαίσιε Ερμή! Δεν σε συμπαθώ!’ Αυτό δεν θα λειτουργήσει καθόλου. Ο πλανήτης είναι στον γενέθλιο χάρτη σας και δεν είναι δυνατό να τον πετάξετε έξω. Όμως μπορείτε να του βρείτε μία δουλειά, και όσο περισσότερα του βρίσκετε να κάνει, τόσο λιγότερο χρόνο θα έχει να δημιουργεί μπελάδες από τον εαυτό του. Είναι η ίδια αρχή: αφομοιώστε τον. Υπάρχει ακόμα ένα επιχείρημα εναντίον αυτών των σημείων σχετικά με την ελευθερία και παντοδυναμία, που τα αντιμετωπίζει σε ένα μάλλον βαθύτερο επίπεδο. Θα επιστρέψω σε αυτό αργότερα.
Αυτές οι νομιναλιστικές ιδέες, όσο περιορισμένες κι αν ακούγονται, έγιναν εξαιρετικά σημαντικές και έφεραν ένα τέλος στον σχολαστικισμό, με τα προσεκτικά, ακόμα και κοπιαστικά, επιχειρήματα βασισμένα σε αρχές. Όμως αυτό δεν ήταν καθαρά γιατί κάποιος είχε μερικές έξυπνες ιδέες. Η Ευρώπη βρισκόταν σε μια κατάσταση σύγχυσης εκείνη την εποχή. Οι τελευταίες σταυροφορίες είχαν τελειώσει σε ολοκληρωτικό μακελειό, με Χριστιανούς να σφάζουν Χριστιανούς, το οποίο δεν ήταν καθόλου μέσα στο πρόγραμμα. Αυτό προξένησε σοβαρές αμφιβολίες στους ανθρώπους. ‘Τι συνέβη; Ω όχι, ίσως ο Θεός είναι με το δικό τους μέρος, όχι με το δικό μας!’ Μετά υπήρχε ο Μαύρος Θάνατος(σημ. μτφ. πανούκλα), που σκότωσε περίπου ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης. Αλλά αυτό το τρίτο του πληθυσμού δεν ήταν ομοιόμορφα μοιρασμένο. Πολλά μέρη ήταν σχεδόν ανέγγιχτα, ενώ άλλα είχαν ουσιαστικά αποδεκατιστεί, ειδικότερα στην Ιταλία, η οποία, φυσικά, ήταν ένα από τα κέντρα της θεολογικής διαμάχης. Δείτε το αυτό μέσα από τα μάτια του νομιναλισμού, με την έμφαση του στην απόλυτη ελευθερία του Θεού:’ Ποιος ξέρει τι θα κάνει ο Θεός μετά;’. Το χάος που υπήρχε εκείνο το διάστημα άφησε πολύ γόνιμο έδαφος πάνω στο οποίο θα έπεφταν αυτές οι ιδέες. Δεν ήταν εύκολο να γίνει αποδεκτό ότι ο Θεός προέδρευε ενός εύρυθμου, μηχανικά προορισμένου σύμπαντος.
Ο Έρασμος, κάποια στιγμή αργότερα, περιέγραψε τις διαμάχες μεταξύ νομιναλιστών και σχολαστικιστών ως ‘την μεγαλύτερη τρέλα’. Ο Έρασμος δεν ήταν κάποιος που μασάει τα λόγια του! Αλλά μεγαλύτερη τρέλα ή όχι, έχουμε κολλήσει με τις συνέπειες αυτής της διαμάχης σήμερα, διότι, με ακριβώς τον ίδιο τρόπο που όταν έχετε έναν καυγά με κάποιον, οι λέξεις βγαίνουν από το στόμα σας και δεν μπορείτε να τις ξεπείτε, μόλις αυτές οι ιδέες αφέθηκαν έξω από την πένα, δεν μπορούσαν να απωθηθούν πίσω ξανά. Είχαν μία τεράστια επιρροή, η οποία μεγάλωνε, και μεγάλωνε, και μεγάλωνε. Αυτές ήταν μία σημαντική αιτία για την Μεταρρύθμιση: ώσπου ο Λούθηρος να μεγαλώσει, τα πανεπιστήμια ελεγχόταν από τους νομιναλιστές και η διδασκαλία του Αριστοτέλη είχε απαγορευτεί. Άρα όποιος μεγάλωνε εκείνη την εποχή μεγάλωνε σε ένα περιβάλλον κυριαρχούμενο από αυτές τις ιδέες.
Ας ρίξουμε μία ματιά στον χάρτη κάποιου άλλου ο οποίος ήταν εξαιρετικά σημαντικός στην ιστορία της Δύσης. Θυμηθείτε πόσο σημαντικός είναι ο Ερμής στο να δείχνει κίνητρα. Τι θέλει να κάνει αυτό το άτομο; Τι νομίζει αυτό το άτομο ότι είναι πολύ, πολύ σημαντικό;
Κοινό: Ο Ήλιος
Ακριβώς. Τι αρέσει πολύ, πολύ στον Ερμή; Είναι στο ζώδιο του Ήλιου, είναι στην τριπλότητα του Ήλιου, και είναι καζίμι – ‘στην καρδιά του Ήλιου’. Και τι είναι ο Ήλιος σε αυτόν τον χάρτη; Είναι ο Κύριος του Ωροσκόπου. Άρα τι νομίζει αυτό το άτομο ότι είναι πολύ, πολύ σημαντικό; ‘Εγώ!’ Και τι Ήλιος είναι αυτός: πολύ ουσιώδη δύναμη, καθώς βρίσκεται στο δικό του ζώδιο και τριπλότητα, και ακριβώς πάνω στον Ωροσκόπο, που δίνει πολύ συμπτωματική δύναμη. Οπότε αυτός ο τύπος κοιτάζει στον καθρέπτη του, ‘Θεέ μου, είμαι πράγματι σπουδαίος, δεν είμαι;’ Αχ, όντως είμαι!’ Το οποίο έκανε: ήταν πεπεισμένος ότι το ‘εγώ’ ήταν εντελώς θαυμάσιο.
Αυτό μπορεί να μην φαίνεται αξιοσημείωτο σήμερα σε εμάς, διότι το παίρνουμε σαν δεδομένο ότι το Εγώ είναι το πιο θαυμάσιο πράγμα στον κόσμο. Τι θα έπρεπε να κάνω με την ζωή μου; Θα έπρεπε να εκπληρώνω Εμένα, αυτό το θαυμάσιο πράγμα που είμαι. Θα έπρεπε να σπουδάζω ΝΓΠ (σμ. μτφ. Νεύρο-Γλωσσικός Προγραμματισμός) και τάι τσι και να ψάλλω για αφθονία και γνωρίζετε το σενάριο, είμαι βέβαιος.
Το γεγονός ότι το παίρνουμε αυτό ως δεδομένο, ωστόσο, οφείλεται πολύ σε αυτόν τον τύπο, γιατί αυτή η συμπεριφορά ήταν δική του εφεύρεση. Κανείς δεν σκεφτόταν έτσι πριν. Ακόμα και ο μεγαλύτερος τύραννος, ο οποίος ίσως υποθέτετε ότι νόμιζε πως το Εγώ, Εγώ, Εγώ είναι ξεχωριστό, δεν το αντιλαμβανόταν αυτό με τέτοιους όρους, σαν ένα είδος φιλοσοφικής βάσης για την ολότητα της ζωής με την άποψη του πόσο πολύτιμος και υπέροχος είμαι Εγώ. Αυτός ο άνδρας εφηύρε την λατρεία του ατόμου, το οποίο είναι για εμάς τόσο προφανές για το πώς πρέπει να είναι τα πράγματα που δεν του δίνουμε μια δεύτερη σκέψη.
Αυτός είναι ο Πετράρχης, ο Φραντσέσκο Πετράρχης. Έγραψε ένα βιβλίο με όνομα ‘Το Μυστικό μου’, το οποίο είναι όλο Εγώ. Τόσο καθαρή η εικόνα αυτού μέσα στον χάρτη. Υπάρχει αυτός ο Ερμής καζίμι, που νομίζει ότι το Εγώ είναι τόσο συναρπαστικό, και είναι μόλις μέσα στον πρώτο οίκο: ‘Αυτό το κρατάω. Μπορείς να κοιτάξεις αν θέλεις, αλλά το σημαντικό πράγμα είναι ότι είναι για Εμένα’. Αυτή ήταν μία έντονα εσωστρεφής εργασία. Ήταν χαλαρά διαμορφωμένη πάνω στο ‘Εξομολογήσεις’ του Αγ. Αυγουστίνου, αλλά το ‘Εξομολογήσεις’ δεν ήταν διαθέσιμο εκείνη την στιγμή, οπότε όλο που είχε δει ο Πετράρχης από αυτό ήταν μερικές προτάσεις που αναφερόταν σε άλλες εργασίες. Το δικό του βιβλίο ήταν πολύ περισσότερο ερευνητικό και εσωστρεφές από ότι ήταν ποτέ ο Αυγουστίνος. Δεν είχε υπάρξει κανένα βιβλίο σαν κι αυτό πριν, αφιερωμένο στην διερεύνηση από όλες τις γωνίες και χαραμάδες του Εγώ και τι είναι σημαντικό για Εμένα.
Ήταν πάρα πολύ ενοχλημένος από τις συμπεριφορές των Βρετανών – μία οπτική που καταλαβαίνω απολύτως! Όμως η συγκεκριμένη γκρίνια του ήταν με τον Όκχαμ και τους ακόλουθους του, τους νομιναλιστές. Σκεφτόταν ότι τα επιχειρήματα τους δεν ήταν τίποτα παρά άσκοπη λεπτολογία. Βρίσκουμε μια παρόμοια συμπεριφορά αργότερα, με τον Πασκάλ, αλλά δυστυχώς ο Πετράρχης ποτέ δεν την διατύπωσε με τον ευθύ τρόπο που το έκανε ο Πασκάλ, το οποίο θα μας έσωζε από αρκετές εκατοντάδες χρόνια από αρκετά ματωμένη λεπτολογία, και πολύ γαύγισμα σε λάθος φιλοσοφικά δέντρα. Ο Πετράρχης επίσης πίστευε ότι η αγάπη για τα επίγεια πράγματα μπορεί να ξεπεραστεί, και το απεικόνισε αυτό από το παράδειγμα της ζωής κάποιου. Ναι, φυσικά: της δικής του. ‘Έχω ξεπεράσει την αγάπη για τα επίγεια πράγματα!’ Αυτός ο ίδιος, όπως φαίνεται, δεν ήταν πολύ επίγειος.
Γι’ αυτόν, το μόνο επίγειο πράγμα με αξία είναι η αρετή, να κάνεις την καλή πράξη, και το μόνο αγκάθι στο να είσαι ενάρετος είναι η φήμη. Οι άνθρωποι θα εκτιμήσουν το πόσο υπέροχος είσαι. Πριν τον Πετράρχη, ήμασταν ικανοποιημένοι παίζοντας τον ρόλο μας στην Εκκλησία, ή στο κράτος, ή στην οικογένεια, ή στην φάρμα, ή ανεξαρτήτως με τον ρόλο μας είχε δοθεί. Δεν αφιέρωνες και πολύ χρόνο ενώ όργωνες τα χωράφια και διασκορπιζόσουν σκεπτόμενος πως θα μπορούσες να αναπτύξεις τον εαυτό σου.
Ο Πετράρχης αποσύρθηκε από όλα αυτά. Αποσύρθηκε από ένα ρόλο στην Εκκλησία. Αποσύρθηκε από και αρνήθηκε ρόλους στην πολιτική. Γύρισε την πλάτη του σε αυτά τα σχολαστικά φιλοσοφικά επιχειρήματα, και πήγε τον εαυτό του σε μια βίλα στην εξοχή με ένα σωρό φίλους με τις ίδιες ιδέες, οι οποίοι συμφωνούσαν με το προφανές γεγονός ότι ήταν υπέροχος, για να καλλιεργήσει τον εαυτό του. Η καλλιέργεια του εαυτού, έλεγε, δεν είναι απλά ένα θέμα του να ακολουθείς κάθε σου ιδιοτροπία, αλλά του να κατανοείς τα βάθη της δικής σου φύσης και να ακολουθείς το κάλεσμα αυτού που είσαι πραγματικά. Ίσως να ελπίζουμε ότι όταν κατανοήσουμε την δική μας φύση θα ανακαλύψουμε ότι είναι περισσότερο ή λιγότερο καλή, γιατί, προφανώς, το να ακολουθήσεις το κάλεσμα της αν δεν είναι καλή θα μας βάλει σε μπελάδες.
Πρώτα από όλα, πρέπει να εξετάσουμε τον εαυτό μας, σχολαστικά, το οποίο φυσικά θέλει να κάνει ο Πετράρχης. Τι θα μπορούσε να είναι πιο ενδιαφέρον για τον Ερμή του από αυτό; Για να πράξουμε αυτό, η αστρολογία είναι ένα θαυμάσιο εργαλείο. Δεν γνωρίζω εάν ο Πετράρχης είχε καθόλου ενδιαφέρον για την αστρολογία, αλλά εάν είχε ρίξει μία σοβαρή ματιά σε αυτήν, είμαι βέβαιος ότι θα είχε συναρπαστεί. Θα διάβαζε την Λίντα Γκούντμαν από την αρχή μέχρι το τέλος! Ή ίσως μόνο το ένα κεφάλαιο, ξανά και ξανά πάλι.
Ο Πετράρχης είναι λίγο γνωστός σήμερα. Μερικοί άνθρωποι τον διαβάζουν, σε μεγάλο βαθμό γιατί η μάχη έχει κερδηθεί. Η ιδέα του είναι ότι θα έπρεπε όλοι να ακολουθούμε αυτή την λατρεία του ατόμου και ποιος έχει απομείνει σήμερα ο οποίος ακόμα χρειάζεται να πειστεί για αυτό;
Όπως ίσως θα περιμέναμε, οι σχέσεις 1ου οίκου/ 7ου οίκου δεν είναι ευοίωνες. Βλέπει την όμορφη Λώρα, δεν καταφέρνει απολύτως τίποτα μαζί της, γράφει μερικά δακρύβρεχτα ποιήματα για αυτήν και κερδίζει την αθανασία. Κοιτάξτε τον κύριο του 1ου οίκου, το ‘Εγώ’: πόσο απασχολημένος είναι με το άλλο άτομο έτσι κι αλλιώς; Ίσως, αν ο άλλος ήταν σε μια αφιερωτική θέση, υποκλινόμενος μπροστά του με μια μεγάλη δόση θυμιάματος, αλλά όχι διαφορετικά. Και δείτε τι συμβαίνει: ο Κύριος του 1ου μόλις αποχωρίζεται από όψη προς τον Κύριο του 7ου. Όπως έχουμε δει ο Κύριος Πετράρχης συμπαθεί πολύ τον εαυτό του. Ο Κύριος του 7ου είναι στην δική του έξαρση: αυτή συμπαθεί πολύ τον εαυτό της, επίσης. Όμως είναι επίσης στην πτώση του Κυρίου του 1ου, άρα δεν τον βλέπει να επαρκεί καθόλου στα πρότυπα της. Μπορεί αυτός να νομίζει ότι είναι φτιαγμένος από σοκολάτα, αλλά αυτή πραγματικά δεν συμφωνεί.
Ας επιστρέψουμε στον Ερμή του. Ερμής καζίμι: στη καρδιά του Ήλιου. Η ιδέα με το καζίμι δεν είναι μόνο ότι ο πλανήτης σε καζίμι – σε αυτή την περίπτωση, ο Ερμής – έχει την δύναμη του Ήλιου να ρέει διαμέσου του, αλλά επειδή είναι σαν ένα φίλτρο πάνω στον Ήλιο, όλη η δύναμη του Ήλιου πρέπει να ρέει μέσα από αυτόν. Ο Ήλιος δεν έχει άλλη διέξοδο για έκφραση. Άρα ο Ερμής του Πετράρχη είναι μία ακραία περίπτωση της ακραίας περίπτωσης που είναι ο Ερμής καζίμι, γιατί ο Ήλιος είναι τόσο δυνατός, ουσιωδώς και συμπτωματικά ταυτόχρονα, και κάθε κομματάκι όλης αυτής της δύναμης έρχεται μέσα από αυτόν τον Ερμή. Έγραφε πράγματι λιγάκι, φυσικά. Όμως κάθε φορά που στον υπολογιστή σας χτυπάτε το μικρό κουμπάκι για να αλλάξετε το κείμενο σε πλάγιους χαρακτήρες, δοξάζετε τον Πετράρχη. Η πλάγια γραφή, η οποία δημιουργήθηκε στην Βενετία, βασίστηκε στον γραφικό χαρακτήρα του Πετράρχη. Θρυλική θέση για τον Ερμή!
Κοινό: Αυτό θα τον έκανε εξαιρετικά έξυπνο;
Όχι. Πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι υπάρχουν πολλοί γενέθλιοι χάρτες εκεί έξω, όχι μόνο αυτός τον οποίο τυγχάνει να κοιτάζουμε. Ο ορθόδρομος Ερμής περνάει περίπου μισή μέρα σε καζίμι, οπότε θα υπήρξαν πολλοί άνθρωποι γεννημένοι μέσα σε λίγες ώρες από τον Πετράρχη, που θα μοιράζονταν τον Ερμή σε καζίμι του. Δεν ήταν όλοι έξυπνοι. Και τι είναι η εξυπνάδα; Οι καλύτερες προσπάθειες στην εκτίμηση της φαίνονται τόσο συχνά εκτός θέματος. Ωστόσο αν διαλέγαμε να την καθορίσουμε, υπάρχουν σίγουρα πολύ περισσότερα σε αυτήν από απλώς πράγματα του Ερμή. Οι άνθρωποι με Ερμή στους Διδύμους ή στην Παρθένο, για παράδειγμα δεν είναι πιο έξυπνοι από οποιοδήποτε άλλον, που δεν θα μπορούσε να συμβαίνει αν η εξυπνάδα τελικά απλά κατέληγε να είναι πράγματα του Ερμή.
Αυτό που δείχνει το καζίμι είναι ότι η δύναμη του Ήλιου ρέει διαμέσου του Ερμή – όποια κι αν είναι η φύση αυτού του Ερμή. Σκεφτείτε τι λέει στο ευαγγέλιο του Αγ. Ιωάννη: ο Χριστός είναι καθισμένος στο δεξί χέρι του Πατέρα. Αυτή είναι η συνηθισμένη μετάφραση, αλλά πιο ακριβές είναι στην καρδιά του Πατέρα. Ο Θεός σαν Πατέρας είναι ο Ήλιος, επομένως ευρισκόμενος στην καρδιά Του, σημαίνει ο Χριστός είναι καζίμι. Ως εκ τούτου η δύναμη του Θεού μπορεί να ρέει μόνο μέσα από τον Χριστό, που είναι το γιατί διαμέσου Αυτού όλα τα πράγματα γίνονται. Ο Θεός δεν αναθέτει απλώς κάποιες από τις εργασίες στον Χριστό. Και το όλον της δύναμης του Θεού ρέει διαμέσου του Χριστού, του λόγου, της Λέξης: Ερμής καζίμι στο κοσμικό επίπεδο.
Λοιπόν στον Πετράρχη: το όλον της δύναμης του Ήλιου μπορεί να ρέει μόνο διαμέσου του πλανήτη σε καζίμι, άρα ο Ήλιος, που είναι ο Κύριος του 1ου , το ‘Εγώ’, μπορεί να βρει την έκφραση του μόνο διαμέσου του Ερμή. Επομένως όταν ο Πετράρχης αποφασίζει να καλλιεργήσει το ‘Εγώ’, μπορεί να το κάνει αυτό μόνο διαμέσου του Ερμή του. Δεν γράφτηκε στο γυμναστήριο για να χτίσει τους κοιλιακούς του.
Τώρα πίσω στην αλυσίδα της σκέψης ερχόμενη από τους νομιναλιστές, η οποία, όπως είδαμε, άφησε τον Πετράρχη ασυγκίνητο. Ο Λούθηρος, μορφωμένος από τους νομιναλιστές, πίστευε, με αρκετά τον ίδιο τρόπο όπως ο Αγ. Φραγκίσκος, ότι δεν υπάρχει απολύτως τίποτα που μπορούμε να κάνουμε για να εξασφαλίσουμε την σωτηρία μας. Όλα εξαρτώνται μόνο από τον Θεό. Εξαρτάται από Αυτόν. Ο Έρασμος ήταν ένας μεγάλος αντίπαλος του Λούθηρου, μολονότι μάλλον από ατύχημα: δεν σκόπευε τα πράγματα να καταλήξουν έτσι, αλλά ήταν τόσο ειλικρινής στην έκφραση του που έβγαλε την λάθος πλευρά, του ενός προς τον άλλο. Ο Έρασμος σκέφτηκε πως αυτή η συμπεριφορά του Λούθηρου υπονόμευε την ηθική, διότι αν είμαι προορισμένος να σωθώ, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην ακολουθήσω κάθε μου καπρίτσιο. Αυτό είναι, φυσικά, ένα κυκλικό επιχείρημα γιατί αν είμαι προορισμένος να σωθώ, το κάθε μου καπρίτσιο πιθανόν δεν περιλαμβάνει να σπρώξω την Γριούλα κάτω από το λεωφορείο. Είναι εξαιτίας αυτής της ιδέας ότι δεν υπάρχει τίποτα που μπορώ να κάνω για να φέρω την δική μου σωτηρία που ο Λούθηρος έκανε την διάσημη δήλωση,’ Αμαρτάνετε τολμηρά!’ Μην χάνετε την ώρα σας: αν πρόκειται να αμαρτήσετε, κάντε μία αρμόζουσα αμαρτία. Το να πίνεις το μη-αλκοολούχο κρασί δεν μετράει. Πράγματι, μακριά από το να είναι ο γκρινιάρης τάδε της κοινής αντίληψης, ο Λούθηρος αγαπούσε την ομορφιά της ζωής. Σε μία από τις διάσημες σειρές συζητήσεων του, κουβαλούσε μαζί του ένα τριαντάφυλλο ανά πάσα στιγμή, ώστε να μπορεί να μυρίζει το τριαντάφυλλο για να υπενθυμίζει στον εαυτό του πόσο όμορφη είναι η Δημιουργία, ώστε να εμποδίσει το μυαλό του να τον παρασύρει μέσα σε κάποια ξερή έρημο λογικής πάνω στην θέρμη της αντιπαράθεσης. Μένοντας έτσι αληθινός στον εαυτό του.
Λοιπόν, παρακάμπτοντας ελαφρώς πάνω από έναν αιώνα ή περίπου πνευματική ιστορία, φτάνουμε στον Ντεκάρτ. Δεν γνωρίζουμε την ημερομηνία γέννησης του Ντεκάρτ. Που είναι εξαιρετικά ατυχές, γιατί αυτό που γνωρίζουμε είναι η ημερομηνία μιας βραδιάς αποκάλυψης που μεταμόρφωσε την σκέψη του. Θα ήταν συναρπαστικό να μπορέσουμε να δούμε τι εξελισσόταν στον γενέθλιο χάρτη του όταν αυτό συνέβη, αλλά, αλίμονο, όχι.
Ο Ντεκάρτ ήταν κάπως αντισυμβατικός φιλόσοφος στο ότι τα χωράφια που όργωνε για την μελέτη της φιλοσοφίας του ήταν μάλλον ευρύτερα από ότι συνήθως. Αφιέρωσε πολύ μελέτη σε αυτό που τώρα καλείται ‘απόκρυφη’ γνώση: τους Ερμητιστές, τους Ροδόσταυρους, Αλβέρτο Μάγκνους, και όλους τους συνήθεις υπόπτους. Άρα ήταν πολύ επηρεασμένος από ιδέες προερχόμενες έξω από τις επικρατούσες φιλοσοφικές τάσεις – το οποίο δεν ήταν καθόλου κακό πράγμα, καθώς μέχρι την εποχή του οι επικρατούσες φιλοσοφικές τάσεις είχαν μάλλον αρχίσει να στερεύουν. Στις 11 Νοεμβρίου 1619, είχε την βραδιά του της αποκάλυψης. Είχε περάσει ολόκληρη την ημέρα σε ένθερμη σκέψη και πήγε στο κρεβάτι προσδοκώντας να έχει ένα όνειρα που επιβεβαιώνει τα συμπεράσματα του. Μαντέψτε τι έγινε: ναι, είχε ένα τέτοιο όνειρο. Τουλάχιστον, αυτός είπε ότι είχε, αν και αυτό ίσως πρέπει να το πάρουμε με μία δόση αμφιβολίας.
Η απάντηση του στο πρόβλημα του σκεπτικισμού, αυτή την ατελείωτη αμφιβολία, του ‘πως μπορώ να είμαι σίγουρος για οτιδήποτε;’ ήταν ‘σκέφτομαι άρα υπάρχω’. Αυτό συχνά κατανοείται ως ‘η σκέψη είναι καλή για σένα! Κάνε μία καλή σκέψη κάθε μέρα και θα είσαι καλά’. Αυτό δεν είναι αυτό που εννοούσε. Έρχεται αντιμέτωπος με το πρόβλημα της αμφιβολίας. Δεν μπορώ να είμαι σίγουρος ούτε για το ότι αυτό που σκέφτομαι είναι αυτό που σκέφτομαι. Ίσως είναι ένα τέχνασμα των αισθήσεων, τα μοτίβα των σκέψεων μου ξεστρατίζουν. Όμως υπάρχει το μόνο πράγμα που γνωρίζω, ακόμα και όταν αμφιβάλλω, το οποίο είναι ότι σκέφτομαι, διότι αν δεν σκεφτόμουν, δεν θα αμφέβαλλα. Άρα ακόμα και η αμφιβολία αποδεικνύει ότι σκέφτομαι. Επομένως υπάρχει επιτέλους κάποιο σταθερό έδαφος, ακλόνητο από την αμφιβολία. Γνωρίζω ότι σκέφτομαι, ακόμα κι όταν αμφιβάλλω, οπότε μπορώ να χτίσω τα πάντα από εκεί. Σκεφτόταν ότι μπορούσε να χτίσει μία ολόκληρη επιστήμη γνώσης, αξιόπιστη και αποδείξιμη, από αυτό το σίγουρο θεμέλιο. Πιο σοφά κεφάλια από το δικό μου έχουν αποφασίσει ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει, και ακόμα παρόλο που ο Ντεκάρτ έγινε ένα από τα μεγαλύτερα ψάρια στις επικρατούσες φιλοσοφικές τάσεις, τίποτε δεν προέκυψε σαν προϊόν από αυτή την αποκάλυψη. Ήταν ένα καλό σημείο εκκίνησης, από το οποίο να χτίσεις τι;
Πιο ενδιαφέρων από την δική μας άποψη είναι ο Πασκάλ, ο οποίος ήρθε λίγο αργότερα. Αυτός επίσης είχε μία σπουδαία εμπειρία. Έχουμε έναν γενέθλιο χάρτη για τον Πασκάλ, αλλά δυστυχώς έχει διορθωθεί, και ο Θεός ξέρει από ποιον. Θα ήταν ωραίο να έχουμε μία πιο αξιόπιστη ώρα για αυτόν. Η σπουδαία του εμπειρία ήταν την νύχτα της 23ης Νοεμβρίου, 1654. Έγραψε τα αποτελέσματα αυτής σε ένα κομμάτι χαρτί το οποίο είχε ράψει μέσα στο παλτό του και κουβαλούσε μαζί του για το υπόλοιπο της ζωής του. Βρέθηκε μετά τον θάνατο του. Στην εποχή μας, θα το είχε πιθανόν κάνει τατουάζ πάνω στο στήθος του – αυτό το ράψιμο μέσα στο παλτό του για μόνιμη ασφαλή φύλαξη – ήταν μια ιδέα παρόμοια με αυτό. Αυτή ήταν η απάντηση του στο πρόβλημα της αμφιβολίας, το πρόβλημα του σκεπτικισμού, το πρόβλημα του ‘τι είναι αληθινό για εμένα’. Αυτό που έγραψε ήταν, ‘Θεός του Αβραάμ, Θεός του Ισαάκ, Θεός του Ιακώβ, όχι των φιλοσόφων και των λογίων’. Το σημαντικό σημείο είναι ότι αν ο Θεός του Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ εμφανιστεί ξαφνικά μπροστά σου, δεν σκέφτεσαι ‘ Ω, μα συμβαίνει αυτό στ’ αλήθεια; Είναι αληθινό;’ Έχεις καρφωθεί στον τοίχο από δέος και θαυμασμό. Το γνωρίζεις, χωρίς κανένα ίχνος αμφιβολίας. Μόλις αφιχθεί η πραγματικότητα, γνωρίζεις τι είναι αλήθεια!
Ο Πασκάλ απέρριψε το όλο πρόβλημα του σκεπτικισμού πολύ απλά, και με έναν τρόπο ο οποίος είναι εξαιρετικά σημαντικός σε εμάς στην σχέση μας με τον μοντερνισμό και με τόσους πολλούς από τους κατοίκους του άστρο- κόσμου. Αυτό που είπε ο Πασκάλ ήταν, ‘Εμμένω ότι δεν υπήρξε ποτέ ένας απολύτως γνήσιος σκεπτικιστής’. Ο σκεπτικισμός είναι ένα μικρό διανοητικό παιχνίδι το οποίο οι άνθρωποι παίζουν μέσα στην μυστικότητα των σαλονιών τους όταν αυτοί νομίζουν ότι σκέφτονται για τα πράγματα. Κανένας ποτέ δεν αμφιβάλλει αληθινά με τον τρόπο που ισχυρίζεται ο σκεπτικισμός. Όπως είπε ο Αριστοτέλης, όποιος αληθινά διατηρούσε την άποψη του σκεπτικισμού, δεν θα μπορούσε να σηκώσει ούτε ακόμα και το μικρό του δάκτυλο.
Ο σκεπτικισμός δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Το ίδιο ισχύει για τον σχετικισμό του σήμερα, του ‘τι είναι αληθινό για μένα’, του ‘είναι η δική μου εκδοχή της αλήθειας που έχει σημασία’. Όχι δεν είναι! Και όλοι το γνωρίζουμε αυτό. Αν πας το αμάξι σου στο γκαράζ, η άποψη σου για το εάν βάζεις πετρέλαιο ή ντίζελ σε αυτό δεν είναι και τόσο σχετική. Αν βάλεις το λάθος, το αυτοκίνητο δεν θα ξεκινήσει. Γιατί δεν λειτουργεί η τηλεόραση μου; Όπως λέει και στο εγχειρίδιο, πρώτα ελέγξτε ότι είναι στην πρίζα. Αυτό που είναι αληθινό για εσάς δεν είναι σημαντικό. Είναι η βασική πραγματικότητα των πραγμάτων που είναι σημαντική. Αυτό που είναι, είναι αυτό που είναι αληθινό. Το επιχείρημα του σχετικιστή δεν είναι τίποτα παρά μια προσωπική ικανοποίηση. Κανένας δεν σκέφτεται αληθινά με αυτόν τον τρόπο. Θεός του Αβραάμ, Θεός του Ισαάκ, Θεός του Ιακώβ.
Πίσω στον Όκχαμ και εκείνα τα θέματα σχετικά με το να μην περιοριστεί η ελευθερία του Θεού ή περιοριστεί η παντοδυναμία του Θεού. Τα οποία, φυσικά, δεν μπορούμε να κάνουμε. Δεν υπάρχει πιθανότητα να τα περιορίσουμε: μπορούμε μόνο να τα περιγράψουμε. Το πρόβλημα είναι, ότι στην αναζήτηση να μην στριμώξουν τον Θεό μέσα σε ανθρώπινους όρους, να μην ερμηνεύσουν τον Θεό σε όρους οι οποίοι ανήκουν σε εμάς, με περιορισμένη ελευθερία, περιορισμένη δύναμη, οι νομιναλιστές Τον έκαναν όχι μόνο ανθρώπινο, αλλά ανθρώπινο σε κάτι πολύ υποδεέστερο από το ανθρώπινο στα καλύτερα του. Στην αποφασιστικότητα τους να κρατήσουν τον Θεό σταθερά πάνω από τον κόσμο, με κανένα τρόπο οφειλέτη σε οτιδήποτε κι αν κάνουμε, έφεραν τον Θεό σταθερά κάτω μέσα στον κόσμο. Κάνοντας Τον αυτό το ιδιότροπο πλάσμα το οποίο μπορεί να αποφασίσει ότι σήμερα αυτοί που σπρώχνουν την Γριούλα κάτω από το λεωφορείο σώζονται, δεν διατηρούσαν Αυτόν σαν κάτι πολύ πάνω από το ανθρώπινο γένος, αλλά μεταμόρφωσαν Αυτόν σε κάτι που μοιάζει με ένα κουρασμένο και εριστικό παιδί.
Το πρόβλημα της ελευθερίας Του συζητιόταν σε όρους του τι μπορεί Εκείνος να διαλέξει να κάνει σε οποιαδήποτε στιγμή. ‘Μπορώ να αφήσω τους κακούς τύπους στον παράδεισο σήμερα;’ Αλλά η ελευθερία Του δεν είναι η ελευθερία να κάνει αυτό ή το άλλο, αλλά η ελευθερία να είναι αυτό που Αυτός είναι, που είναι απείρως καλός. Ως εκ τούτου η σημασία της αντιπαράθεσης δεν υποτιμάει το ότι έβαλε τον εαυτό Του μέσα στον κόσμο για χάρη μας.
Είναι ελεύθερος σύμφωνα με την δική Του φύση. Με τον ίδιο τρόπο, μέσα στα όρια μας, είμαστε ελεύθεροι σύμφωνα με την δική μας φύση. Οποιοσδήποτε από εμάς ακούει αυτή την διάλεξη τώρα είναι ελεύθερος να σηκωθεί όρθιος και να ουρήσει στο πάτωμα, αλλά κανένας από εμάς δεν θα το κάνει αυτό, διότι δεν είναι σύμφωνο με την φύση μας. Στο βαθμό που έχουμε ελευθερία, έχουμε την ελευθερία να είμαστε αυτό που είμαστε, και αυτό είναι πιο σημαντικό από την ελευθερία να κάνουμε οποιοδήποτε συγκεκριμένο πράγμα απλά για την χάρη της απόδειξης αυτής της ελευθερίας. Η ελευθερία του Θεού δεν μπορεί να περιοριστεί από το γεγονός ότι Αυτός επιλέγει να μην κάνει αυτό ή εκείνο, γιατί Αυτός έχει απόλυτη ελευθερία να ενεργεί σύμφωνα με αυτό που είναι – στον βαθμό που η έννοια της δράσης είναι καθόλου σχετική με τον Θεό.
Τώρα για την ιδέα της παντοδυναμίας. Μιλάμε για τον χρόνο και την αιωνιότητα, και είναι κάτι από κοινοτοπία το ότι η αιωνιότητα δεν είναι πάρα πολύς χρόνος. Δεν βρίσκεστε πιο κοντά στο να βιώσετε την αιωνιότητα όταν κάθεστε σε ένα αεροπλάνο μεγάλων αποστάσεων από όταν περιμένετε να βράσει μια κατσαρόλα, και περνάτε ακόμα μία ώρα ή τόσο, ή αν ζήσετε μέχρι τα 100 σε αντίθεση με το να ζήσετε μέχρι τα 20, αυτά δεν σας φέρνουν πιο κοντά στο να βιώσετε την αιωνιότητα. Υπάρχει μία ποιοτική διαφορά ανάμεσα στον χρόνο και την αιωνιότητα: η διαφορά δεν είναι ένα θέμα ποσότητας. Ο χρόνος και η αιωνιότητα είναι εντελώς αποκλειστικά το ένα για το άλλο. Η αιωνιότητα είναι μια κατάσταση χωρίς χρόνο, όχι μία μεγάλη ποσότητα χρόνου.
Ακριβώς το ίδιο είναι αληθινό για την παντοδυναμία. Η παντοδυναμία δεν είναι το ίδιο με το να έχεις πάρα πολλές δυνάμεις. Δεν είστε πιο κοντά στο να είστε παντοδύναμοι αν μάθετε να μιλάτε μία ξένη γλώσσα ή αν καταφέρετε να σηκώσετε ένα μεγαλύτερο βάρος στο γυμναστήριο. Η παντοδυναμία δεν είναι να είστε σε θέση να κάνετε πάρα πολλά πράγματα. Η παντοδυναμία είναι τα ‘πάντα’, άσχετα με την δράση – με τον ίδιο τρόπο που η αιωνιότητα είναι άσχετη με τον χρόνο – διότι, με μια συγκεκριμένη έννοια, έχει ήδη γίνει απλά γιατί, αν είσαι παντοδύναμος, απλά είσαι.
Συγκρίνετε το αυτό με την εμπειρία της αγάπης. Η αγάπη δεν είναι πάρα πολλή συμπάθεια. Δεν συμπαθείτε κάποιον πολύ και πολύ και πιο πολύ μέχρι τελικά αυτό να φτάσει σε ένα συγκεκριμένο βάρος συμπάθειας και να μεταμορφωθεί αυτή σε αγάπη. Ένα σπουδαίο παράδειγμα της αλήθειας αυτού είναι με την αγάπη για ένα παιδί. Μπορεί να αντιπαθείτε βαθιά, με πάθος και ισχυρά το μικρό παλιόπαιδο, και όμως η αγάπη που έχετε για αυτό παραμένει αναλλοίωτη. Ούτε ένας κόκκος δεν αφαιρείται από αυτήν. Στην πραγματικότητα, είναι την στιγμή που πιο ισχυρά και παθιασμένα το αντιπαθείτε που η αγάπη που έχετε για αυτό λάμπει πιο προφανής από ποτέ, από το ίδιο το γεγονός ότι δεν το πουλάτε σε περιπλανώμενους αλήτες εκείνη την στιγμή. Μένετε μαζί του. Η αποτυχία για συμπάθεια δεν μειώνει με κανέναν τρόπο την αγάπη. Η αγάπη και η συμπάθεια υπάρχουν, τρόπον τινά, σε διαφορετικά αεροπλάνα.
Όπως επισημαίνει ο Ιησούς, δεν δίνετε στο παιδί σας ένα φίδι ή μία πέτρα όταν ζητάει ψωμί γιατί κοιτάζετε το παιδί σας με αγάπη. Πως θα μας κοιτάξει ο Θεός; Με τον ίδιο τρόπο. Άρα όλη η συμπεριφορά του ‘θα είμαι καλός σήμερα, οπότε ο Θεός θα με συμπαθήσει’ πρέπει να είναι άσχετη, διότι δεν είναι το θέμα αν Εκείνος με συμπαθεί: Με αγαπάει. Αυτή η διάκριση ανάμεσα στην συμπάθεια και την αγάπη καταστρέφει όλο εκείνο το επιχείρημα σχετικά με τον περιορισμό του Θεού. Το παιδί σας δεν μπορεί ποτέ να σας εκνευρίσει τόσο πολύ που να σταματήσει η αγάπη. Αυτή είναι η ελευθερία σας απέναντι στο παιδί, η ελευθερία να είστε το στοργικό πλάσμα που είστε, παρά τις καλύτερες προσπάθειες του παιδιού να το καταστήσει αυτό αδύνατο. Έτσι είναι και με τον Θεό: Δεν ξύνει το κεφάλι του και αναρωτιέται, ‘Συμπαθώ όντως τον Τζων ή όχι;’ Αγάπη και συμπάθεια. Παντοδυναμία και πράξη: αυτά είναι ποιοτικώς διακριτά πράγματα, που υπάρχουν σε διαφορετικά αεροπλάνα.
Θα καταφέρω να μπω στον Παράδεισο εάν βοηθήσω την Γριούλα να περάσει τον δρόμο; Ο Θεός δεν έχει πριν και μετά, γιατί ο Θεός δεν υπάρχει μέσα στον χρόνο. Πριν και μετά μπορούν να υπάρξουν μόνο μέσα στον χρόνο. Ο Θεός υπάρχει στην αιωνιότητα, εκεί όπου δεν υπάρχει χρόνος, άρα δεν μπορεί να υπάρξει πριν ή μετά. Επομένως, ο Θεός δεν μπορεί να αλλάξει την γνώμη Του για εμάς. Δεν μπορεί να πει, ‘Σε είδα που ήσουν άτακτος: δεν σε συμπαθώ πια’, ή ‘σε είδα να την βοηθάς να περάσει τον δρόμο: έλα πάνω στον Παράδεισο!’. Ούτε το ‘Δεν μπορεί να πει’ περιορίζει με οποιοδήποτε τρόπο την παντοδυναμία Του.
Επιστρέφοντας στην ιδέα ότι ο Θεός μπορεί να φτιάξει μία πέτρα τόσο μεγάλη που δεν μπορεί να την σηκώσει: το να θεωρηθεί η παντοδυναμία ως η ικανότητα να κάνει πράγματα καθιστά τον Θεό υποκείμενο στον χρόνο. Φέρνει τον Θεό κάτω στην δημιουργία, εκεί που δεν είναι, διότι το να κάνει κάτι απαραίτητα εμπλέκει τον χρόνο, ένα πριν και ένα μετά: το πράγμα δεν είχε γίνει, τώρα έγινε. Δεν υπήρχε ένας βράχος, τώρα υπάρχει ένας βράχος. Αυτό το σύρσιμο του Θεού μέσα στον χρόνο, που είναι αυτό που έκαναν οι νομιναλιστές, Τον περιορίζει πολύ περισσότερο από τους περιορισμούς που προσπαθούσαν να ξεφύγουν.
Η πρόβλεψη και η μοίρα, φυσικά, είναι σχετικές με τις έννοιες του χρόνου. Τι θα συμβεί; Τι σχέση έχουμε εμείς, που υπάρχουμε μέσα στον χρόνο, με την απουσία του χρόνου που είναι η αιωνιότητα; Στενά συνδεμένη με ερωτήματα του τι μπορούμε να προβλέψουμε, τι είναι προορισμένο και πως, είναι το θέμα της προσευχής. Η πρόβλεψη και η προσευχή είναι στενά συνδεμένες: μια διαφορετική εκδοχή της ίδιας ιδέας.
Ο Θεός δεν υπάρχει μέσα στον χρόνο, δεν έχει πριν ή μετά, άρα η ιδέα ότι προσευχόμαστε, ‘Παρακαλώ, Θεέ, μπορείς να κάνεις αυτό και εκείνο’, και τότε ο Θεός σκέφτεται λίγο για αυτό και αποφασίζει εάν ή όχι θα απαντήσει την προσευχή, δεν μπορεί να είναι αληθινό, γιατί αυτό υπαινίσσεται ένα πριν και ένα μετά για τον Θεό. Εν τούτοις δεν μπορεί να είναι ότι η προσευχή είναι άσχετη. Αυτό επίσης είναι μια διαφωνία που συμβαίνει για χιλιάδες χρόνια: ‘Είμαι ο Κύριος Σούπερ- Άγιος, αλλά όταν προσευχήθηκα ο Θεός δεν άκουσε. Γιατί;’
Δεν είμαι μεγάλος οπαδός του Γκουρτζίεφ, όμως είχε τον τρόπο του με τις λέξεις. Είπε ότι πρέπει να δουλεύουμε σαν η δουλειά να είναι το μοναδικό πράγμα, και να προσευχόμαστε σαν η προσευχή να είναι το μοναδικό πράγμα. Τα δύο πράγματα είναι εξίσου ζωτικά, αλλά υπάρχουν σε διαφορετικά επίπεδα. Η προσευχή δεν είναι για να σύρουμε τον Θεό κάτω μέσα στον χρόνο, αναγκάζοντας Τον να αποφασίσει αν θα κάνει αυτό ή εκείνο. Η προσευχή είναι για να αναδυθούμε εμείς έξω από αυτό τον κόσμο του χρόνου και να μετέχουμε στην αιωνιότητα. Δεν είναι θέμα ο Θεός να κάνει, αλλά εμείς να υπάρχουμε. Να ενωνόμαστε με τον Θεό μέσα στον κόσμο της αγνής ύπαρξης που είναι η αιωνιότητα.
Όμοια το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για την πρόβλεψη. Όταν προβλέπουμε με μια έννοια κοιτάζουμε μέσα στο μικρό βιβλίο που είναι η αιωνιότητα, γιατί δεν κοιτάζουμε την ζωή σαν μία ευθεία γραμμή της οποίας γνωρίζουμε μόνο το συγκεκριμένο σημείο όπου είμαστε τώρα. Όταν προβλέπουμε, κοιτάζουμε την ζωή σαν κάτι από το όλον το οποίο υπάρχει τώρα. Αλλιώς δεν θα μπορούσαμε το δούμε. Ολόκληρη η ταινία είναι έτοιμη για να παίξει. Ως εκ τούτου το γεγονός ότι μπορούμε να κοιτάξουμε οπουδήποτε θέλουμε σε αυτή την ζωή. Είναι λιγάκι σαν ένα άλμπουμ φωτογραφιών. Έχετε ένα φωτογραφικό άλμπουμ που καλύπτει 20 χρόνια από την ζωή σας, και μπορείτε να ανοίξετε αυτό το άλμπουμ οπουδήποτε εσείς θέλετε. Αυτά τα 20 χρόνια κατά μία έννοια υπάρχουν τώρα, πλήρως. Αμφότερες η πρόβλεψη και η προσευχή αξιώνουν ότι το όλον της ζωής μας υπάρχει πολύ όμοια με τον ίδιο τρόπο όπως εκείνα τα 20 χρόνια στο φωτογραφικό άλμπουμ, με την μόνη διαφορά να είναι ότι το φωτογραφικό άλμπουμ υπάρχει μόνο αφού προφανώς αντιληφθούμε την ζωή, ενώ η προσευχή και η πρόβλεψη φαίνονται σε εμάς να υπάρχουν μόνο προτού την βιώσουμε. Όμως επειδή το πριν και μετά είναι πράγματα που αντιλαμβανόμαστε μόνο εξαιτίας της θέσης μας μέσα στους περιορισμούς του χρόνου, αυτά δεν είναι απαραίτητο να λαμβάνονται πάρα πολύ σοβαρά. Το πριν και μετά δεν είναι απαραίτητα οι προσδιοριστικές λέξεις πάνω στο θέμα.
Ο Ακινάτης προσδιόρισε τον χρόνο ως το μέτρο του, πριν και μετά στην αλλαγή. Όλοι γνωρίζουμε ότι η δική μας αντίληψη του χρόνου είναι ευθέως συνδεμένη με το πόση αλλαγή εξελίσσεται. Κάθεστε σε ένα γραφείο βλέποντας το ρολόι να γυρίζει, περιμένοντας για τις 5 η ώρα, που θα μπορέσετε να πάτε σπίτι. Τίποτα δεν αλλάζει. Υπάρχει πολύ λίγο ‘πριν και μετά σε αλλαγή’. Οπότε ο χρόνος περνά πολύ, πολύ αργά. Πηγαίνετε για διακοπές μία εβδομάδα, με τα πράγματα να αλλάζουν όλη την ώρα, και, λοιπόν, ‘δεν κυλά γρήγορα ο χρόνος όταν περνάς ωραία;!’
Η πραγματική αντίληψη μας για τον χρόνο περιέχεται μέσα σε αυτό τον ορισμό. Ο Ακινάτης επίσης λέει ότι η αιωνιότητα υπάρχει σαν ένα ταυτόχρονο σύνολο ενώ ο χρόνος όχι. Ήτοι, η αιωνιότητα είναι εκεί σαν ένα πράγμα, όλη την ώρα όπως είναι, αμετάβλητη, και επομένως είναι εντελώς διαφορετική από τον χρόνο. Στα νιάτα μου υπήρχε η δημοφιλής ιδέα ότι η αιωνιότητα είναι το στιγμιαίο παρόν, το ‘τώρα’. Αλλά η αιωνιότητα δεν είναι το ίδιο με την παντοτινή ύπαρξη στο παρόν, γιατί το παρόν πάντα αλλάζει. Η αιωνιότητα, εάν είναι ένα και ταυτόχρονη και δεν μπορεί να αλλάξει, λοιπόν, δεν μπορεί να αλλάξει. Όπως σε ένα προφανές παράδειγμα: δεν υπάρχει κανένας υπαινιγμός ότι κατά την Ενσάρκωση υπήρξε μία άδεια θέση στο τραπέζι στον Παράδεισο. Δεν μπορεί να υπάρξει καμία αλλαγή εκεί. Εκείνος ήταν πάνω όλο τον καιρό που Εκείνος ήταν κάτω εδώ. Και αν δεν υπάρχει καμία αλλαγή στον Παράδεισο, καθόσον βλέπω δεν μπορούμε να δεχτούμε την ιδέα ότι υπάρχει μία άδεια θέση εκεί επάνω με το όνομα μου επάνω της, και μια μέρα οι άγγελοι θα παίξουν ένα σάλπισμα και, ‘Γεια σε όλους , ο Τζων έφτασε!’. Διότι αυτό θα συνεπαγόταν αλλαγή στην αιωνιότητα.
Επομένως, εξ όσων βλέπω, μπορούμε να συμπεράνουμε μόνο ότι πρέπει να είμαστε εκεί στον Παράδεισο, όλη την ώρα, τώρα. Αυτό δεν είναι απαραίτητα αντιφατικό στο να είμαστε κάτω εδώ. Το σπουδαίο παράδειγμα για το ότι αυτό δεν είναι αντιφατικό στο να είμαστε εδώ κάτω τώρα είναι αυτό το ίδιο σημείο: όταν ο Θεός ήταν παρών στην Γη κατά την Ενσάρκωση, ήταν επίσης και εκεί επάνω στον Παράδεισο. Είχε μια ύπαρξη στον χρόνο καθώς και την ύπαρξη Του στην αιωνιότητα, και αυτό είναι το μοντέλο για την δική μας ύπαρξη.
Άρα ποια είναι η σχέση της ζωής μας όπως υπάρχει στην πλήρη της ολοκλήρωση στην αιωνιότητα, με την ζωή μας όπως είναι στην Γη, όπου την αντιλαμβανόμαστε να ξεδιπλώνεται ένα βήμα την φορά; Υποθέστε ότι έχετε ένα παιδί, το οποίο, φυσικά, αγαπάτε. Αποφασίζετε να μαγειρέψετε στο παιδί σας το αγαπημένο του φαγητό. Η αγάπη που έχετε για το παιδί σας αναπαύεται απαράλλακτη στην καρδιά σας. Δεν πάει πουθενά. Δεν αλλοιώνεται. Παραμένει ακριβώς εκεί που είναι. Το ότι αποφασίζετε να μαγειρέψετε στο παιδί σας ένα γεύμα δεν σημαίνει ότι ξαφνικά το αγαπάτε τόσο πολύ περισσότερο. Απλά αγαπάτε το παιδί, άρα, ‘ΟΚ, θα σου μαγειρέψω ένα γεύμα’. Όμως τώρα πήρατε την απόφαση να μαγειρέψετε στο παιδί ένα φαγητό. Η αγάπη για το παιδί σας αναπαύεται στην καρδιά σας, ακίνητη. Αλλά τώρα, αυτή η αγάπη επίσης βγαίνει έξω από την καρδιά σας, σε προέκταση μέσα στον κόσμο. Πηγαίνετε στο μαγαζί να αγοράσετε τα υλικά για το γεύμα. Μετά γυρνάτε σπίτι και μαγειρεύετε το γεύμα και το σερβίρετε στο παιδί σας. Αυτή είναι η αγάπη που έχετε να υπάρχει σε προέκταση στον χρόνο, και την ίδια στιγμή όπως υπάρχει αμετάβλητη στην καρδιά σας.
Τώρα, η αγάπη για το παιδί σας υπάρχει τέλεια στην καρδιά σας. Είναι όπως είναι. Αλλά όταν έρχεται έξω σε προέκταση, τα πράγματα δεν πηγαίνουν ακριβώς όπως σχεδιάζατε. Πηγαίνετε στο μαγαζί για τα υλικά, αλλά δεν έχουν το ένα ζωτικό πράγμα που το κάνει να έχει ωραία γεύση, άρα μαγειρεύετε κάτι άλλο στην θέση του. Ή χάνετε την συγκέντρωση σας καθώς το μαγειρεύετε. Χτυπάει το τηλέφωνο και ρίχνετε τσίλι αντί για ζάχαρη, ή το φαγητό καίγεται. Ή ο συντετριμμένος φίλος σας καταφθάνει με ένα μπουκάλι μπράντι, οπότε αναβάλλετε το γεύμα μέχρι αύριο. Και, φυσικά, άσχετα με το πόσο καλά μαγειρεύετε το φαγητό, δεν είναι ποτέ ακριβώς τόσο καλό όσο επιδιώκατε. Δεν μπορείτε, ότι και να γίνει, να κολλήσετε αρκετή νεραϊδόσκονη σε αυτό το φαγητό για να το κάνετε τόσο καλό όσο θέλετε να είναι, γιατί η αγάπη, όπως υπάρχει στον χρόνο, σε προέκταση, δεν μπορεί ποτέ να φτάσει την αγάπη όπως υπάρχει την ίδια στιγμή στην καρδιά σας.
Θα πρότεινα ότι αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να είναι όμοιο με την σχέση ανάμεσα στην ύπαρξη μας όπως πρέπει να είναι πάντοτε στον Παράδεισο και την ύπαρξη μας σε προέκταση κάτω εδώ. Δεν μπορεί ποτέ να λειτουργήσει ακριβώς όπως θα έπρεπε. Με κάποιον τρόπο συνεχίζουμε να ρίχνουμε μέσα το τσίλι αντί της ζάχαρης, ή να το καίμε, ή το μπράντι γίνεται εμπόδιο.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η ζωή μας στον Παράδεισο υπάρχει με τον ίδιο τρόπο όπως η ζωή μας εδώ. Δεν κάθεστε στον Παράδεισο γυρνώντας τις σελίδες ενός βιβλίου αστρολογίας, διότι αυτό θα έδινε ένα πριν και ένα μετά, μία αλλαγή, η οποία δεν μπορεί να υπάρξει εκεί. Τίποτα εκεί δεν μπορεί να αλλάζει γιατί εκεί δεν υπάρχει χρόνος. Όμως αυτή η ιδέα, το ‘όπως πάνω έτσι κάτω’, είναι απολύτως ταιριαστό με το μοντέλο μας για τον κόσμο, γιατί στο δικό μας μοντέλο του κόσμου έχουμε τα 12 ζώδια του ζωδιακού, το 3 x 4 , τις 3 ιδιότητες και τα 4 στοιχεία να υπάρχουν συνολικά σε όλες τους τις πιθανότητες. Έπειτα έχουμε το ξεδίπλωμα σε προέκταση των 7 πλανητών, το 3 + 4, καθώς οι 7 πλανήτες το φέρνουν αυτό κάτω μέσα στην ζωή που γνωρίζουμε, στους 12 κοσμικούς οίκους του γενέθλιου χάρτη. Με τον ίδιο τρόπο που η ύπαρξη της ζωής σε προέκταση, οι 7 πλανήτες, δεν αρνούνται ή εξαλείφουν τα ζώδια του ζωδιακού (τα ζώδια του ζωδιακού είναι ακόμα εκεί, αμετάβλητα: οι 7 πλανήτες είναι απλά αυτοί υπάρχοντας σε προέκταση, αντλώντας κάτι από την πιθανότητα αυτή κάτω μέσα στον κόσμο), άρα η ζωή μας σε προέκταση αντλεί κάτι από την αιώνια πιθανότητα της κάτω μέσα στον κόσμο.
Κοινό: Άρα ο ρόλος των πλανητών είναι μόνο για τον κόσμο, όχι μέσα στην αιωνιότητα;
Ναι, διότι οι πλανήτες υπάρχουν μέσα στον χρόνο. Γι’ αυτό ο πρώτος από αυτούς είναι ο Κρόνος : χρόνος. Είναι περιορισμένοι από τον χρόνο και υπάρχουν μόνο μέσα στον χρόνο. Η κατάσταση μας σχετικά με την πρόβλεψη και την φαινομενική αντίφαση ανάμεσα στην ελεύθερη βούληση και το πεπρωμένο, δεν είναι η κατάσταση εκείνου που βλέπει την ταινία και αναρωτιέται τι θα συμβεί μετά. Η κατάσταση μας είναι αυτή του ατόμου που βρίσκεται μέσα στην ταινία. Είμαστε ο Ρικ, διερωτώμενοι αν θα είναι αυτός ή ο Βίκτορ Λάζλο που θα μπει στο αεροπλάνο με την Ίλσα. Τι θα επιλέξω να κάνω; Ο Ρικ έχει την ελεύθερη βούληση του. Είναι δική του επιλογή το αν θα είναι αυτός ή ο Λάζλο που θα μπει στο αεροπλάνο. Όμως – η απόφαση έχει ήδη παρθεί. Η ταινία είναι σε εξέλιξη. Ωστόσο μόνο εξασκώντας την δική του ελεύθερη βούληση είναι που η ταινία ξεδιπλώνεται όπως πρέπει να κάνει, όπως μπορεί μόνο να κάνει, όπως αναπόφευκτα θα κάνει. Το πεπρωμένο (η ταινία που είναι σε εξέλιξη) είναι εφικτή μόνο διαμέσου του Ρικ να εξασκεί την ελεύθερη βούληση του.
Η αιωνιότητα της ζωής όπως είναι στον Παράδεισο, υπαρκτή όλη την ώρα, τώρα, μπορεί να είναι εφικτή μόνο μέσα από το να εξασκήσουμε εμείς την ελεύθερη μας βούληση. Είναι μόνο το ότι η ελεύθερη βούληση υπάρχει σε προέκταση, το πεπρωμένο υπάρχει στην αιωνιότητα. Το ένα είναι το 3 x 4, το άλλο το 3+ 4. Το ένα μπορεί να υπάρξει μόνο στον χρόνο, το άλλο μόνο στην αιωνιότητα. Επομένως γιατί δεν μπορούμε να το δούμε αυτό; Γιατί δεν γνωρίζω αν θα είμαι εγώ ή ο Βίκτορ Λάζλο στο αεροπλάνο με την Ίλσα; Γιατί η ζωή θα ήταν απόλυτη κόλαση αν το γνωρίζαμε! Μπορείτε να φανταστείτε αν γνωρίζατε τα πάντα εκ των προτέρων από ότι επρόκειτο να συμβεί; Αυτό πραγματικά δεν θα ήταν ευχάριστο. Κοιτάξτε το σπουδαίο παράδειγμα Εκείνου που γνώριζε εκ των προτέρων τι επρόκειτο να συμβεί. Δεν ήταν καθόλου ευτυχισμένος με αυτό, αγωνιώντας στην Γεσθημανή. ‘Μπορείς να αφήσεις αυτό το ποτήρι να με προσπεράσει; Δεν θέλω να παίξω αυτό το παιχνίδι. Θέλω να κάνω κάτι άλλο’.
Ένα παράδειγμα της σχέσης ανάμεσα στην ελεύθερη βούληση και το προορισμένο, είναι και πάλι με τον Ιησού, ο οποίος, μας λένε επανειλημμένα, δρα συνειδητά και από την δική Του ελεύθερη βούληση, ‘’σε εκπλήρωση των Γραφών’. Γιατί, περισσότερο από οποιονδήποτε, Εκείνος γνωρίζει τι είναι εκεί πάνω ενώ Εκείνος είναι εδώ κάτω, ζώντας την ζωή σε προέκταση. Γνωρίζει τι είναι στο σενάριο. Ως εκ τούτου, συνειδητά επιλέγει να δράσει με τον μόνο τρόπο που Εκείνος θα μπορούσε να δράσει. Που είναι ακριβώς αυτό που κάνουμε, σε εκπλήρωση των δικών μας προσωπικών γραφών, γιατί δεν έχουμε καμία εναλλακτική. Δεν υπάρχει άλλο σενάριο. Εν τούτοις ζούμε αυτό το σενάριο με την δική μας ελεύθερη βούληση.
Η πρόταση ότι η ταινία είναι ήδη σε εξέλιξη συχνά φέρνει το ερώτημα του εάν χρειάζεται να αναλάβουμε δράση προκειμένου να δημιουργήσουμε τα γεγονότα της ζωής. Ασφαλώς αυτά θα συμβούν έτσι κι αλλιώς. Φυσικά δεν θα συμβούν! Εκτός αν η ταινία μας είναι κάποιου που περνά όλη την ζωή καθισμένος στον καναπέ. Αν ο Ρικ δεν αναλάμβανε δράση, κανένας δεν θα έμπαινε στο αεροπλάνο.
Η μη δράση δεν είναι μια επιλογή, εκτός εάν η ζωή μας είναι μία της συνολικής αδράνειας. Είμαστε μέσα στην ταινία, όχι μέσα στο κοινό. Ούτε μπορούμε να βγούμε έξω από την ταινία για να αποφασίσουμε τι θα κάνουμε. Αυτό είναι μία κοινή ψευδαίσθηση για την φύση της αστρολογικής συνεδρίας, σαν η συνεδρία να συμβαίνει έξω από την ζωή. ‘Θα βγω έξω από την ζωή μου, θα κάνω την συνεδρία, έπειτα θα ξαναμπώ μέσα σε μια διαφορετική ζωή.’ Ως αν επρόκειτο ο Ρικ να βγει έξω από την Καζαμπλάνκα και να αποφασίσει να τοποθετήσει τον εαυτό του μέσα στο Χορεύοντας στην βροχή, διότι αυτό είναι που προτείνει ο αστρολόγος του. Η συνεδρία είναι εξίσου ένα κομμάτι της ζωής – κομμάτι της ταινίας – όσο είναι και οτιδήποτε άλλο σε αυτή την ζωή.
Αν δεν, τουλάχιστον, γέμιζα τα λεπτά μεταξύ δράσης Α και δράσης Β κάνοντας την αστρολογική συνεδρία, όσο έγκυρη ή άκυρη αυτή η συνεδρία μπορεί να ήταν, και ανεξαρτήτως της προσοχής που μπορεί ή δεν μπορεί να έδινα σε αυτήν, θα έκανα κάτι άλλο σε αυτά τα λεπτά ανάμεσα στο Α και το Β, ακόμα κι αν μόνο έξυνα την μύτη μου. Η δράση Β θα ήταν επομένως αδύνατη, γιατί η κατάσταση μου θα ήταν διαφορετική. Η δράση Γ που μπορεί τότε να έκανα θα έμοιαζε στην δράση Β πολύ στενά, αλλά δεν θα μπορούσε να είναι η δράση Β. Αν το Β είναι αυτό που υπάρχει στην ταινία μου, το Β είναι η δράση που θα αναλάβω.
Το φαινομενικό παράδοξο της ελεύθερης βούλησης και πεπρωμένου είναι ότι αυτά τα δύο πράγματα υπάρχουν – λοιπόν, κάποιος θα μπορούσε να πει ‘την ίδια στιγμή’, αλλά υπάρχουν την ίδια στιγμή μόνο για εμάς σε αυτό τον κόσμο σε προέκταση, διότι μόνο μέσα στην προέκταση υπάρχει μια ίδια στιγμή για να υπάρξουν αυτά, γιατί δεν υπάρχει χρόνος στην αιωνιότητα. Η δυσκολία στην κατανόηση αυτού είναι εξαιτίας της οπτικής μας γωνίας. Διότι βρισκόμαστε εδώ, σε αυτό τον κόσμο σε προέκταση, δεν είμαστε ικανοί να σκεφτόμαστε σε όρους που δεν περιλαμβάνουν τον χρόνο, ένα πριν και ένα μετά. Όπως καταδεικνύεται από το ίδιο το γεγονός της σκέψης μας σε όλα: υπήρχε μία στιγμή προτού κάνω αυτή την σκέψη. Υπήρξε μια στιγμή αφού έκανα αυτή την σκέψη. Η σκέψη είναι δυνατή μόνο εντός του χρόνου.
Αυτό είναι το νόημα πίσω από τον μύθο των Διδύμων, του Κάστορα και Πολυδεύκη. Υπάρχει ο Κάστορας, η ζωή σε προέκταση, που πρέπει να φτάσει στο πένθος, γιατί ότι υπάρχει στον χρόνο πρέπει να πεθάνει. Και υπάρχει ο Πολυδεύκης, που είναι αθάνατος – διότι υπάρχει εκεί πάνω στην αιωνιότητα. Στην γλώσσα του μύθου, τα αδέλφια είναι πάντα το ίδιο άτομο, ιδωμένο με διαφορετικούς τρόπους. Αυτά τα δίδυμα γεννιούνται από ένα αυγό, το ομοίωμα της ψυχής, της ψυχής μας. Όμως δεν είναι ο καθένας το 50% της ψυχής μας: ένα θνητό μισό και ένα αθάνατο μισό. Είναι ο καθένας το 100% της ψυχής μας, γιατί τα αδέλφια είναι το ίδιο άτομο, ιδωμένο με διαφορετικούς τρόπους. Υπάρχουν 100% στην προέκταση, σε αυτό τον κόσμο. Υπάρχουν 100% στη αιωνιότητα, ακριβώς όπως το 3 και το 4 υπάρχουν στο 3 + 4 της προέκτασης και στο 3 x 4 της αιωνιότητας. Που είναι η κατάσταση μας: είμαστε 100% κάτω εδώ και 100% πάνω εκεί. Το πρόβλημα είναι ότι ως επί το πλείστον αντιλαμβανόμαστε μόνο το 100% που είναι εδώ κάτω.
Το οποίο χωρίς αμφιβολία ακούγεται πολύ αφηρημένο και θεωρητικό. Όμως όλοι το γνωρίζουμε με έναν πραγματικό και μη αφηρημένο τρόπο, γιατί το έχουμε όλοι βιώσει οι ίδιοι μας όταν περάσαμε την πύλη στην αιωνιότητα που ανοίγεται από την αγάπη. Όταν αγαπάμε, αυτός που είναι πλήρως Εγώ, το σύνολο μου, αγαπάει αυτόν που είναι πλήρως Εσύ, το σύνολο σου. Εντάξει, απομακρυνόμαστε από αυτή την αντίληψη, μέσα από την φθορά του χρόνου, αλλά είναι η αγάπη που είναι το αληθινό πράγμα, όχι η απομάκρυνση. Και μέσα στην αγάπη γνωρίζουμε τόσο καλά αυτό το αίσθημα της υπέρβασης του χρόνου : ‘Ω Αγάπη μου, αισθάνομαι σαν να σε γνώριζα πάντα’. Το οποίο αίσθημα δεν είναι ρομαντική ψευδαίσθηση, αλλά είναι ολότελα πραγματικό: μία βαθύτερη γνώση μέσα στην ζωή μας που υπάρχει, τώρα, πλήρως σχηματισμένη, στην αιωνιότητα.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αντιγραφή του παρόντος κειμένου ή μέρους του χωρίς έγγραφη άδεια από το The Sirius Horary astrology blog.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)