Mάρως Παπαθανασίου: Ἰατρομαθηματικά (Ἰατρική ἀστρολογία) κατά τήν Ὕστερη Ἀρχαιότητα καί τή Βυζαντινή ἐποχή, Μέρος β'

Ἰατρομαθηματικά 

 1. Γενεθλιαλογία 

α΄. Ἰδιότητες τῶν πλανητῶν 

Ἰατρική καί ἀστρολογία ἐκληρονόμησαν από τήν ἑλληνική φιλοσοφία τά τέσσαρα πρωταρχικά στοιχεῖα (πῦρ, γῆ, ἀήρ, ὕδωρ) καί τά δυό ζεύγη ἀντιθέτων ποιοτήτων (θερμό- ψυχρό, ξηρό-ὑγρό), τά ὁποῖα συσχετίζουν τά στοιχεῖα μεταξύ τους. Στήν ἰατρική τά στοιχεῖα ἀντιστοιχοῦν στούς τέσσαρες χυμούς τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος (πῦρ-ξανθή χολή, ἀήρ-αἷμα, ὕδωρ-φλέγμα, γῆ-μέλαινα χολή). Στήν ἀστρολογία τά δώδεκα ζῴδια διαιροῦνται σέ τέσσαρες ὁμάδες τριάδων βάσει τῶν τεσσάρων στοιχείων, ἐνῷ οἱ πλανῆτες ἐκδηλώνουν δυνάμεις βάσει τῶν τεσσάρων ποιοτήτων. Φυτά καί ζῶα κυβερνῶνται από ζῴδια καί πλανῆτες καί μεταβιβάζουν τίς ἰδιότητές τους στά φάρμακα, τά ὁποῖα παρασκευάζονται από αὐτά. Στήν ἰατρική καί τήν ἀστρολογία ἡ ἰδιοσυγκρασία τοῦ ἀσθενοῦς καί τά συμπτώματα τῆς νόσου ὑποδεκνύουν τό ἐνδεικνυόμενο φάρμακο βάσει τῆς ἀρχῆς τῶν ἀντιθέτων ποιοτήτων. Ἔτσι τά φάρμακα διακρίνονται σέ διάφορες κατηγορίες σύμφωνα μέ αὐτές τίς ποιότητες καί τούς συνδυασμούς τους (ξηραίνοντα, θερμαίνοντα, ὑγραίνοντα, ψυχραίνοντα, ξηραίνοντα καί θερμαίνοντα, κ.λπ.). Ἡ ἐνεργός δύναμη τοῦ Ἡλίου θερμαίνει καί ἠπίως (ἠρέμα) ξηραίνει, ἐνῶ ἐκείνη τῆς Σελήνης ὑγραίνει καί ἠπίως θερμαίνει, καθώς ἡ Σελήνη ἀνακλᾶ τό ἡλιακό φῶς. Ἡ δύναμη τοῦ Κρόνου ψυχραίνει καί ἠπίως ξηραίνει· ἡ δύναμη τοῦ Ἄρεως ξηραίνει καί καίει. Ὁ Ζεύς ἔχει εὔκρατον δύναμη, δηλαδή θερμαίνει καί ὑγραίνει, ἀλλ’ ἡ θερμαντική δύναμή του εἶναι ἡ μεγαλυτέρα· ἡ Ἀφροδίτη παρουσιάζει ἴδιες ἰδιότητες μέ ἐκεῖνες τοῦ Διός, αλλά κατ’ ἀντίθετον τρόπο, δηλαδή θερμαίνει ἠπίως καί κυρίως ὑγραίνει, ὅπως ἡ Σελήνη. Τέλος ἡ δύναμη τοῦ Ἑρμοῦ εἶναι πότε ξηραντική καί πότε ὑγραντική, μέ ταχεῖες ἐναλλαγές από τή μιά στήν ἄλλη ἰδιότητα. Ἀπό τίς ποιότητες, τό θερμό καί τό ὑγρό, θεωροῦνται γόνιμα καί ποιητικά αἴτια, ἐνῶ τό ψυχρό καί τό ξηρό θεωροῦνται φθαρτικά καί παθητικά. Ἔτσι, συμφώνως πρός τίς ποιότητές τους οἱ πλανῆτες διακρίνονται σέ ἀγαθοποιούς (Ζεύς, Ἀφροδίτη) καί κακοποιούς (Κρόνος, Ἄρης), ἐνῶ ὁ Ἥλιος καί ὁ Ἑρμῆς εἶναι πότε τό ἕνα καί πότε τό ἄλλο. Μία ἄλλη διάκριση εἶναι σέ ἡμερινούς (Ἥλιος, Ζεύς) καί νυκτερινοὺς (Σελήνη, Ἀφροδίτη) πλανῆτες· ὁ Ἑρμῆς θεωρεῖται ἄλλοτε ἡμερινός καί ἄλλοτε νυκτερινός. Ὅσον ἀφορᾶ στούς κακοποιούς, βάσει τῆς ἀρχῆς τῶν ἀντιθέτων εἰς μέν τόν Κρόνο ἀπονεμήθηκε ἡ ἡμέρα, εἰς δέ τόν Ἄρη ἡ νύκτα, καθώς οἱ ἰδιότητές τους εἶναι ἀντίθετες πρός ἐκεῖνες τῆς ἡμέρας καί τῆς νύκτας ἀντιστοίχως. Κατά τή διάρκεια ενός συνοδικοῦ μηνός ἡ Σελήνη παρουσιάζει μεταβολή στήν ποιότητά της, ἀναλόγως τῆς φάσεώς της: Αὔξουσα από τή νέα σελήνη ἕως τό πρῶτο τέταρτο παράγει περισσότερη ὑγρασία· συνεχίζοντας νά αὐξάνει από τό πρῶτο τέταρτο ἕως τήν πανσέληνο, παράγει περισσότερη ζέστη. Φθίνουσα από τήν πανσέληνο ἕως τό τελευταῖο τέταρτο παράγει περισσότερη ξηρότητα· συνεχίζοντας νά φθίνει από τό τελευταῖο τέταρτο ἕως τή νέα σελήνη παράγει περισσότερο ψῦχος. Οἱ ποιότητες τῶν ἄλλων πλανητῶν ἐξαρτῶνται από τίς «στάσεις» τους καί τίς ἡλιακὲς ἐπιτολὲς καί δύσεις τους, μεταβάλλονται δέ περαιτέρω ἀναλόγως τῶν θέσεών τους στά ζῴδια καί τῶν συσχηματισμῶν τους, δηλαδή τῶν πρός ἀλλήλους ὄψεών τους. Οἱ ὄψεις τριγώνου (120°) καί ἑξαγώνου (60°) ἐπιτρέπουν τήν ἁρμονική ἔκφραση τῶν ἰδιοτήτων τῶν μετεχόντων στό σχῆμα πλανητῶν· ἐνῶ τό τετράγωνο (90°) καί ἡ ἀντίθεση ἢ διάμετρος (180°) θεωροῦνται δυσμενεῖς, διότι προκαλοῦν ἔνταση. Ἡ ποιότης τῆς συνόδου (0°) ἐξαρτᾶται από τήν ποιότητα τῶν μετεχόντων πλανητῶν.

β΄. Ὁ ὡροσκόπος καί τά τέσσαρα κέντρα τοῦ ὡροσκοπίου 

Ἡ μοῖρα τοῦ ζῳδιακοῦ πού ἀνατέλλει σέ κάποιον τόπο τή στιγμή τῆς γεννήσεως καλεῖται ὡροσκόπος, καί κατά τόν Πτολεμαῖο ἡ παρατήρησή της πρέπει νά γίνεται μόνον δι’ ἀστρολάβων ὡροσκοπίων, τά μόνα ἀκριβῆ ὄργανα, τά ὁποῖα εἶναι ἱκανά νά δώσουν καί τό λεπτό τῆς ὥρας στούς ἐπιστήμονες παρατηρητές (τοῖς ἐπιστημονικῶς παρατηροῦσι). Τό ζῴδιο τοῦ ὡροσκόπου μαζί μέ ἐκεῖνα τῶν θέσεων τοῦ Ἡλίου καί τῆς Σελήνης παίζει πρωτεύοντα ρόλο στή διαμόρφωση τῆς φυσικῆς ἰδιοσυγκρασίας καί τῆς προσωπικότητας τοῦ ἀνθρώπου ὡς συνόλου. Ἡ γραμμή, ἡ ὁποία ἀνά πᾶσα στιγμή συνδέει τόν ὡροσκόπο μέ τό σημεῖο δύσεως τοῦ ζῳδιακοῦ (Δῦνον) προσδιορίζει τόν τοπικὸ ὁρίζοντα. Καθώς περιστρέφεται ὁ οὐρανός, ἀνά πᾶσαν στιγμή ὁ ὁρίζων τόν διαιρεῖ σέ δύο ἡμισφαίρια: τό ἄνω ἡμισφαίριο, τό ὁποῖο εἶναι ὁρατό τή στιγμή αὐτή, καί τό κάτω ἡμισφαίριο, τό ὁποῖο εἶναι ἀόρατο. Οἱ μοῖρες τοῦ ζῳδιακοῦ, οἱ ὁποῖες μεσουρανοῦν ἄνω καί κάτω από τόν ὁρίζοντα (ἄνω καί κάτω μεσουράνηση) μαζί μέ τόν ὡροσκόπο καί τό δῦνον καλοῦνται κέντρα τοῦ ὡροσκοπίου καί ἔχουν μεγάλη σημασία στά ἰατρομαθηματικά. Ὅταν κάποιος πλανήτης εὑρίσκεται σέ αὐτά, καλεῖται ἐπίκεντρος. Ὁ Ἑρμῆς ὁ Τρισμέγιστος λέει, ὅτι κατά τή στιγμή τῆς συλλήψεως καί κατ’ ἐκείνη τῆς γεννήσεως ἀκτῖνες από τούς ἑπτά πλανῆτες ἐπιπλέκονται σέ κάθε σημεῖο τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος, συμφώνως πρός τίς θέσεις τους στά δώδεκα ζῴδια. Ἀκολουθώντας τήν παλαιὰ παράδοση, ὁ Πτολεμαῖος θεωρεῖ, ὅτι ἡ στιγμή τῆς συλλήψεως εἶναι ἡ ἀληθινὴ ἀφετηρία τῶν  γεννήσεων, ἡ ὁποία ὅμως εἶναι συνήθως ἄγνωστη· γι’ αὐτό «δυνητικῶς» καί «πραγματικῶς» θεωρεῖται ὡς ἀφετηρία ἡ στιγμή τῆς γεννήσεως. Σέ περιπτώσεις ὅπου εἴτε τυχαίως εἴτε ἐκ παρατηρήσεως γνωρίζουμε τή στιγμή τῆς συλλήψεως, ἐξετάζουμε τίς ὄψεις τῶν πλανητῶν κατ’ ἐκείνη τή στιγμή. Εἰδικὲς ὁδηγίες δίδει ὁ διάσημος ἀστρολόγος Ἡφαιστίων ὁ Θηβαῖος (γεννήθηκε τό 380 μ.Χ. στήν Αἴγυπτο) καί ἄλλοι ἀστρολόγοι γιά τόν ὑπολογισμό τοῦ χρόνου τῆς συλλήψεως μέ δεδομένον τόν χρόνο τῆς γεννήσεως, βάσει τοῦ ἑξῆς παλαιοῦ κανόνος τοῦ Πετοσίρεος: «Ἡ θέση τῆς Σελήνης κατά τή γέννηση ἦταν ὡροσκόπος στή σύλληψη· καί ἀντιστρόφως, ἡ θέση τῆς Σελήνης ἢ ἡ διαμετρική της κατά τή σύλληψη γίνεται ὡροσκόπος στή γέννηση.» Ἀναπτύσσοντας αὐτό τό θέμα ὁ Ἡφαιστίων δίδει ἐξηγήσεις γιά τό γεγονός, ὅτι τά βρέφη γεννῶνται σέ ἑπτά ἢ δέκα (συνοδικούς) μῆνες, ἐνῷ παρουσιάζονται καί σημαντικές διαφορές στή διάρκεια τῆς κυήσεως σέ κάθε περίπτωση, ἤτοι από 176 ἡμέρες καί 8 ὧρες ἕως 206 ἡμέρες καί 8 ὧρες γιά τά ἑπταμηνιαῖα βρέφη, καί από 258 ἡμέρες καί 8 ὧρες ἕως 288 ἡμέρες καί 8 ὧρες γιά τά δεκαμηνιαῖα βρέφη.

γ΄. Ζωδιακή καί πλανητική μελοθεσία 

Ὁ μικρόκοσμος-ἄνθρωπος θεωρεῖται εἰκών τοῦ μακροκόσμου-ζῳδιακοῦ καί γι’ αὐτό τά δώδεκα ζῴδια ἀντιστοιχοῦν στά μέλη καί τά ὄργανα τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος. Ἐπί πλέον, τά ζῴδια καί τά ἀντιστοιχοῦντα σέ αὐτά μέλη εὑρίσκονται ὑπό τήν κυριαρχία τῶν πλανητῶν ὡς ἑξῆς:

Ζῴδιο Πλανήτης Μέλος ἢ ὄργανο

Κριός Ἄρης κεφαλή

Ταῦρος Ἀφροδίτη αὐχήν, λαιμός

Δίδυμοι Ἑρμῆς ὦμοι, βραχίονες, πνεύμονες

Καρκίνος Σελήνη στῆθος, πλευραί, στόμαχος

Λέων Ἥλιος θώραξ, καρδία

Παρθένος Ἑρμῆς κοιλία, σπλάχνα

Ζυγός Ἀφροδίτη νεφρά, γλουτοί

Σκορπιός Ἄρης γεννητικά ὄργανα, ἕδρα

Τοξότης Ζεύς μηροί, ἧπαρ

Αἰγόκερως Κρόνος γόνατα

Ὑδροχόος Κρόνος κνῆμες, κυκλοφορικό σύστημα

Ἰχθύες Ζεύς ἄκροι πόδες 

Λεπτομερέστερη ἀναφορά στίς κυριαρχίες ὡς πρός τήν κεφαλή εὑρίσκουμε στόν Ἑρμῆ τόν Τρισμέγιστο: Ὁ Ἥλιος καί ἡ Σελήνη ὡς φῶτα ἐξουσιάζουν τούς δύο ὀφθαλμούς· ὁ Ἥλιος τόν δεξιό καί ἡ Σελήνη τόν ἀριστερό. Ὁ Κρόνος εἶναι κύριος τῆς ἀκοῆς, ὁ Ζεύς τοῦ ἐγκεφάλου, ὁ Ἑρμῆς τῆς γλώσσης καί τοῦ λαιμοῦ (γαργαρεών), ἡ Ἀφροδίτη τῆς γεύσεως καί ὀσφρήσεως καί ὁ Ἄρης ὅλων ὅσα εἶναι πλήρη αἵματος (ἔναιμα). Γιά ὁλόκληρο τό σῶμα οἱ κυριαρχίες ἔχουν ὡς ἑξῆς:

Πλανήτης Μέλος ἢ ὄργανο

Ἥλιος ὁράσεως, ἐγκεφάλου, καρδίας, νεύρων, πάντων τῶν δεξιῶν

Σελήνη γεύσεως, καταπόσεως, στομάχου, κοιλίας, μήτρας, πάντων τῶν εὐωνύμων

Κρόνος ἀκοῶν δεξιῶν, σπληνός, κύστεως, φλέγματος, ὀστῶν Ἄρης ἀκοῶν εὐωνύμων, νεφρῶν, φλεβῶν, μορίων (γεννητικῶν)

Ζεύς ἀφῆς, πνεύμονος, ἀρτηριῶν, σπέρματος

’Αφροδίτη ὀσφρήσεως, ἥπατος, σαρκῶν

Ἑρμῆς λόγου, διανοίας, γλώσσης, χολῆς, ἕδρας

δ΄. Τραύματα (σίνη) καί σωματικές ἀσθένειες (πάθη) 

Ἀναλόγως τῆς θέσεώς τους στά ζῴδια, τά δύο κέντρα τοῦ ὁρίζοντος (Ὡροσκόπος καί Δῦνον) καί τό ζῴδιον, τό ὁποῖο προηγεῖται τοῦ Δύνοντος, τίς μεταξύ τους ὄψεις καί ἐκεῖνες πρός τούς ἄλλους πλανῆτες, ἰδιαιτέρως δέ πρός τά φῶτα, οἱ κακοποιοί πλανῆτες μπορεῖ νά προκαλέσουν τραύματα ἢ νόσους στά μέρη τοῦ σώματος, τά ὁποῖα σχετίζονται πρός αὐτά τά ζῴδια. Ἐάν οἱ κακοποιοί εἶναι ἀνατολικοί, δηλαδή εὑρίσκονται στόν Ὡροσκόπο, ἡ ἐνέργειά τους ἐκδηλώνεται βιαίως καί ἔτσι προσβάλλουν τό ἄτομο μιά φορά διά τραύματος (σίνος). Τέτοιες περιπτώσεις εἶναι π.χ. ἡ τύφλωση τοῦ ενός ἢ καί τῶν δύο ὀφθαλμῶν (πυρώσεις ὄψεων), ἡ ἀνδρική στειρότης, οἱ ἐκτρώσεις (ἐκτρωσμοί), οἱ πρώιμοι τοκετοί (ὠμοτοκίαι) καί οἱ ἐμβρυοτομίες (ἐμβρυοτομίαι)· ἐπίσης περιπτώσεις ἀνδρῶν μέ ἀποκομμένα ἢ τραυματισμένα τά γεννητικά ὄργανά τους, εὐνούχων, ἑρμαφροδίτων, γυναικῶν ἀτόκων καί στείρων κ.ἄ. Ἐάν οἱ κακοποιοί εἶναι δυτικοί, δηλαδή εὑρίσκονται στό Δῦνον, ἡ ἐνέργειά τους ἐκδηλώνεται ὡς νόσος, προσβάλλουσα τό ἄτομο συνεχῶς ἢ ξαφνικά. Γενικῶς ὁ Κρόνος καί ὁ Ἄρης προκαλοῦν νόσους, ἐάν σχηματίζουν ὄψη μέ τόν Ἥλιο ὡς ἑσπέριοι ἀστέρες ἢ μέ τή Σελήνη ὡς πρωινοί ἀστέρες. Εἰδικῶς ὁ Κρόνος ὡς αἴτιος νόσων κάνει τούς ἀνθρώπους νά εἶναι κάτισχνοι καί ἀσθενικοί, νά ὑποφέρουν από κρυώματα τοῦ στομάχου καί τῆς κοιλίας (ψυχροκοιλίους), δυσεντερία (δυσεντερικούς), ἴκτερο (ἰκτερικούς) καί κωλικούς· νά ἔχουν πολλά φλέγματα (πολυφλεγμάτους) καί βῆχες (βηχικούς), νά φτύνουν αἷμα καί πύον (ἀναφορικούς), νά πάσχουν από ρευματισμούς (ρευματώδεις) καί ἐλεφαντίαση (ἐλεφαντιῶντας). Ὁ Ἄρης ὡς αἴτιος νόσων κάνει τούς ἀνθρώπους μελαγχολικούς, νά ὑποφέρουν από τούς πνεύμονες (πνευμονικούς) καί νά φτύνουν αἷμα (αἱμοπτοϊκούς), νά ἔχουν ψωρίαση (ψωριῶντας)· τούς προκαλεῖ ἐπίσης συρίγγια (σύριγγες), αἱμορροΐδες καί κονδυλώματα, φλεγμονώδη ἕλκη (πυώδεις ἑλκώσεις) καί διαβρωτικά ἕλκη (νομάς, π.χ. γάγγραινα)· ἰδιαιτέρως δέ στίς γυναῖκες προκαλεῖ ἐπί πλέον ἐκτρώσεις (ἐκτρωσμούς), ἐμβρυοτομίες καί ἀναβρώσεις. Ἐάν ὁ Ἑρμῆς σχηματίζει ὄψη πρός αὐτούς, ἐπιτείνει τήν κακή τους ἐπίδραση: μαζί μέ τόν Κρόνο προκαλεῖ διαρκῆ κίνηση τῶν ρευματισμῶν καί ἐνοχλήσεις από κατακράτηση ὑγρῶν στόν θώρακα, τόν φάρυγγα καί τόν στόμαχο· καί μαζί μέ τόν Ἄρη προκαλεῖ φλεγμονώδη καί ἑλκώδη νοσήματα τῶν φλεφάρων (ἑλκώδεις πτιλώσεις), «κακάδια» ἐπάνω σέ καυτηριασμένα ἕλκη (ἐσχάρες), ἀποστήματα, ἐρυσιπέλατα, λειχῆνες ἄγριες, μέλαινα χολή, μανία καί ἱερή νόσο.

Ἐάν ὁ Ἑρμῆς καί ὁ Ἥλιος εἶναι δυτικοί καί σχηματίζουν κάποιαν ὄψη μέ τή Σελήνη, ἐνῶ προσβάλλονται από τόν Κρόνο, τό ἄτομο μπορεῖ νά πάσχει από κάποιο ἐμπόδιο στή γλῶσσα, ἢ νά τραυλίζει ἢ νά εἶναι μογίλαλο. Σέ περίπτωση, ὅπου καί τά δύο φῶτα εἶναι ἐπίκεντρα (στίς δύο γωνίες τοῦ ὁρίζοντος) καί προσβάλλονται από τόν Κρόνο καί τόν Ἄρη, οἱ ὁποῖοι εἶναι ἐπίσης ἐπίκεντροι, μπορεῖ νά ὑπάρχουν δυσμορφίες (λωβήσεις) τοῦ σώματος εἴτε ἐκ γενετῆς [ἂν ὁ Κρόνος καί ὁ Ἄρης σχηματίζουν ὄψη (συσχηματίζονται) μέ τά φῶτα], εἴτε ἐξ ἀτυχήματος (ἂν μεσουρανοῦν ἢ εἶναι ὑψωμένοι ἐπάνω) από τά φῶτα). Μία νόσος μπορεῖ νά ἐπιφέρει θάνατο, ἂν ἔχει προκληθεῖ από πλανήτη, ὁ ὁποῖος ὡς κύριος τοῦ θανάτου προσβάλλεται· καί ἡ νόσος εἶναι πάντοτε σχετική πρός τόν συγκεκριμένο πλανήτη καί τό ζῴδιο, στό ὁποῖο αὐτός εὑρίσκεται.

ε΄. Ψυχικές ἀσθένειες 

Ἡ ἐπίδραση τῶν φάσεων τῆς Σελήνης στήν ἐπιληψία ἦταν γνωστή στούς ἰατρούς από πολύ παλαιά. Κατά τόν Ἀρεταῖο τόν Καππαδόκη (Β´ αἰ. μ.Χ.) φαίνεται, ὅτι ἐς τήν σελήνην ἀφικνεῖσθαι ἡ νοῦσος, γι’ αὐτό καί καλεῖται ἱερά. ’Εὰν ὁ Ἑρμῆς καί ἡ Σελήνη εἶναι ἀνατολικοί καί ἀσυσχέτιστοι μεταξύ τους, ἐνῶ προσβάλλονται από κακοποιούς, τό ἄτομο μπορεῖ νά ὑποφέρει από ψυχικὴ ἀσθένεια· από ἐπιληψία, ἂν ὁ Κρόνος εἶναι ἐπίκεντρος τήν ἡμέρα καί ὁ Ἄρης τή νύκτα· από μανία, ἂν ἀντιστρόφως ὁ Κρόνος εἶναι ἐπίκεντρος τή νύκτα καί ὁ Ἄρης τήν ἡμέρα. Ἐάν μόνοι οἱ κακοποιοί κυβερνοῦν αὐτή τήν πλανητική διάταξη, οἱ ψυχασθένειες εἶναι ἀνίατες αλλά ἀφανεῖς, μή γινόμενες ἀμέσως ἀντιληπτές. Σέ περίπτωση, ὅμως, ὅπου οἱ κακοποιοί εἶναι δυτικοί καί οἱ ἀγαθοποιοί ἀνατολικοί, τότε οἱ νόσοι εἶναι μέν ἰάσιμοι, αλλά ἐμφανεῖς. Σημειωτέον, ὅτι ὁ Πτολεμαῖος περιλαμβάνει τήν ὁμοφυλοφιλία καί τῶν δύο φύλων στίς ψυχικὲς ἀσθένειες, ἑρμηνεύοντάς την βάσει τῶν ὄψεων τοῦ Ἄρεως καί τῆς Ἀφροδίτης ὡς πρός τά φῶτα· τό ἐάν πρόκειται γιά περιπτώσεις διαβόητες, διακριτικὲς ἢ βδελυρές, ἐξαρτᾶται από τίς ἐπί πλέον ὄψεις τῶν ἀνωτέρω πλανητῶν μέ τόν Ἑρμῆ, τόν Δία καί τόν Κρόνο.

2. Καταρχαί α΄. 

Ἰατρός καί ἀσθενής

Γνώση καί πεῖρα εἶναι ἀπαραίτητες σέ ἕνα καλόν ἰατρό, ὁ ὁποῖος εἶναι ὑπεύθυνος γιά τήν κατάσταση τοῦ ἀσθενοῦς του. Ἀλλ’ οἱ δυνατότητες τοῦ ἰατροῦ νά τόν θεραπεύσει ἐξαρτῶνται καί από τή στιγμή κατά τήν ὁποία εἴτε ὁ ασθενής ἔπεσε στό κρεβάτι εἴτε τοῦτο ἀναγγέλθηκε στόν ἰατρό ἢ εἰσῆλθε ὁ ἰατρός στό σπίτι. Ἔτσι ὁ ἰατρός πρέπει νά καταστρώσει ἕνα ὡροσκόπιο βάσει τῆς ἀκριβοῦς ὥρας γιά οἱανδήποτε από αὐτὲς τίς περιπτώσεις καί νά ἐλέγξει τή θέση τῆς Σελήνης, τήν ἡλικία της, τίς ὄψεις της (σύνοδο, τετράγωνο ἢ ἀντίθεση) πρός τούς κακοποιοὺς πλανῆτες καί τή θέση τῶν ἀγαθοποιῶν πλανητῶν. Σέ ἕνα τέτοιο ὡροσκόπιο ὁ Ὡροσκόπος συμβολίζει τόν ἀσθενοῦντα, ἡ Δύση τή νόσο, ἡ ἄνω μεσουράνηση (μεσουράνημα) τόν ἰατρό καί ἡ κάτω μεσουράνηση (ὑπόγειο) τήν ἔκβαση τῆς νόσου. Ἐάν ὁ ὡροσκόπος προσβάλλεται από τούς κακοποιούς, αλλά στό δῦνον εὑρίσκονται οἱ ἀγαθοποιοί, τότε ὁ ασθενής ἀσθενεῖ βαρέως καί χρονίζει σ’ αὐτή τήν κατάσταση. ’Εάν ἡ ἄνω μεσουράνηση προσβάλλεται από κακοποιούς, τότε ὁ ασθενής περιέπεσε σέ κακόν ἰατρό, ὁ ὁποῖος καί εὐθύνεται γι’ αὐτή τήν κατάσταση. Τέλος, ἐάν προσβάλλεται ἡ κάτω μεσουράνηση, τότε ὁ ασθενής εὑρίσκεται σέ μεγάλον κίνδυνο καί πιθανότητες σωτηρίας του ὑπάρχουν μόνον ἂν παρευρίσκονται καί ἀγαθοποιοὶ πλανῆτες. Γενικῶς, ἡ θέση τῆς Σελήνης δείχνει τό εἶδος καί τό αἴτιο τῆς νόσου. Πρέπει ἑπομένως νά ἐλεγθεῖ, ποιὸς πλανήτης ἦταν στό δῦνον ἢ σέ ἀπόσταση 15° από τόν Ἥλιο (ὕπαυγος) καί προσέβαλλε τή Σελήνη κατά τετράγωνο (90°) ἢ κατά διάμετρο (180°). Ἡ ἐξέλιξη τῆς νόσου καί ἡ θεραπεία τοῦ ἀσθενοῦς ἐξαρτῶνται από τή μεταβολή αὐτῶν τῶν ὄψεων λόγω τῆς κινήσεως τῆς Σελήνης στόν ζῳδιακό σέ ἕνα συνοδικόν μῆνα.

β΄. ’Εξέλιξη τῆς νόσου

Στό ἔργο του Περί κρισίμων ἡμερῶν, τό ὁποῖο περιέχει σχόλια γιά τό ὁμώνυμο ἔργο τοῦ Ἱπποκράτους, ὁ Γαληνός ἐξηγεῖ τήν ἐπίδραση τοῦ Ἡλίου καί τῆς Σελήνης στίς χρόνιες καί τίς ὀξεῖες νόσους. Δείχνει ἐπίσης τή σχέση μεταξύ κρισίμων ἡμερῶν καί τῶν φάσεων τῆς Σελήνης, σχολιάζοντας τά περί ἀστρικοῦ καί συνοδικοῦ μηνός, καί δίδοντας ἕνα παράδειμα τῆς ἐπιδράσεως τῶν διελεύσεων τῆς Σελήνης, καθώς αὐτή σχηματίζει ὄψεις πρός τούς ἀγαθοποιούς καί τούς κακοποιούς πλανῆτες στό ὡροσκόπιο ενός ἀτόμου. Στό ἔργο τοῦ Γαληνοῦ Περί κατακλίσεως προγνωστικὰ ἐκ τῆς μαθηματικῆς ἐπιστήμης [τό ὁποῖο κατά μέγα μέρος συμπίπτει μέ τό ἔργο τοῦ Ἑρμοῦ τοῦ Τρισμεγίστου Περί κατακλίσεως νοσούντων προγνωστικά ἐκ τῆς μαθηματικῆς ἐπιστήμης πρός Ἄμμωνα Αἰγύπτιον], τό αἴτιο καί ἡ ἐξέλιξη τῆς νόσου ἐξαρτῶνται από τή θέση τῆς Σελήνης στά ζῴδια, τίς φάσεις καί τήν ἡλικία της, καί τίς ἰσχυρές ὄψεις της πρός τούς ἀγαθοποιούς καί τούς κακοποιούς πλανῆτες κατά τή στιγμή τῆς ἐκδηλώσεως τῆς νόσου. Ἡ ἐπίδραση τῶν φάσεων τῆς Σελήνης στήν ἐξέλιξη μιᾶς νόσου ἦταν γνωστή στούς ἰατροὺς από πολύ παλαιά. Ὁ Ἡφαιστίων ὁ Θηβαῖος, ὁ ὁποῖος ἀσφαλῶς γνώριζε τό Περί κρισίμων ἡμερῶν ἔργο τοῦ Γαληνοῦ, ἐξηγεῖ πῶς οἱ κρίσιμες ἡμέρες σχετίζονται μέ τή θέση τῆς Σελήνης κατά τόν χρόνο ἐνάρξεως τῆς νόσου, τίς φάσεις της στά διάφορα ζῴδια καί τίς διάφορες ὄψεις (γωνιακές σχέσεις) της μέ τούς κακοποιούς πλανῆτες. Ἡ Ἐπιτομή τοῦ Παγχαρίου ἐπὶ τοῦ ἰδίου ἀντικειμένου σώζεται σέ χειρόγραφο τοῦ ΙΑ΄ αἰῶνος μαζί μέ ἄλλα ἀνώνυμα κείμενα σχετικοῦ περιεχομένου. Ὁ γνωστός ἰατρός Ἀέτιος ὁ Ἀμιδηνός (Ϛ´ αἰ. μ.Χ.) ἀναφέρεται ἐπίσης στίς εὐοίωνες καί δυσοίωνες κριτικὲς ἡμέρες τῆς νόσου. Καθώς ἡ ἀρχαία παράδοση συνεχίζεται στό Βυζάντιο, ὁ Μιχαήλ Ψελλός, διάσημος διανοούμενος τοῦ ΙΑ´ αἰῶνος, στό ἔργο του Πόνημα ἰατρικόν ἄριστον δι’ ἰάμβων, ἀναφέρεται στίς κρίσιμες ἡμέρες. Ἐπί πλέον, σέ πολλά βυζαντινά χειρόγραφα σώζονται ἀνώνυμες πραγματεῖες μέ καταλόγους τῆς ἀναμενομένης ἐξελίξεως τῆς καταστάσεως ενός ἀσθενοῦς, ἀναλόγως τῆς ἡμέρας τῆς ἡλικίας τῆς Σελήνης μέσα στόν συνοδικὸ μῆνα, κατά τήν ὁποία ἐκδηλώθηκε ἡ νόσος.

γ΄. Χειρουργικές ἐπεμβάσεις καί ἐκτρώσεις 

Κατά τόν Ἡφαιστίωνα ἰδιαιτέρα προσοχή πρέπει νά δίδεται σέ περιπτώσεις χειρουργικῶν ἐπεμβάσεων, γιά τίς ὁποῖες δύο εἶναι οἱ βασικές συνθῆκες: 

α΄) Ἡ Σελήνη πρέπει νά εἶναι φθίνουσα καί σέ σύνοδο ἢ νά πλησιάζει (συνάπτουσα) πρός ἀγαθοποιούς πλανῆτες· 

β΄) ποτέ νά μήν ἐγχειρίζεται τό μέρος τοῦ σώματος, τό ὁποῖο κυβερνᾶται από τό ζῴδιο, τό ὁποῖο διατρέχει τότε ἡ Σελήνη. 

Ὁ Δωρόθεος Σιδῶνος (Α΄ αἰ. μ.Χ.) ἀναφέρει δύο ἐπὶ πλέον συνθῆκες: 

α΄) Νά μήν προσβάλλεται ὁ ὡροσκόπος, ὅπως συμβαίνει π.χ. ὅταν κάποιος κακοποιός πλανήτης εἶναι ἐπίκεντρος καί κάνει ἀνάδρομο κίνηση (ἐπίκεντρος ὢν ἀναποδίζῃ)· καί 

β΄) ἂν ἡ Σελήνη εὑρίσκεται σέ τροπικό ζῴδιο (Καρκίνος, Αἰγόκερως) ἡ ἐγχείριση νά γίνεται μόνον ἐάν ἡ Σελήνη εὑρίσκεται σέ σύνοδο μέ ἀγαθοποιούς πλανῆτες, ἄλλως ὑπάρχει κίνδυνος ὑποτροπῆς (ὑποτροπιασμοῦ) καί ἀνάγκιη νέας χειρουργικῆς ἐπεμβάσεως. 

Εἰδικῶς στήν περίπτωση ἐγχειρίσεως τῶν ὀφθαλμῶν, ἡ Σελήνη πρέπει νά εἶναι πλήθουσα καί σέ φῶς (πανσέληνος) καί σέ ἀριθμούς, καί νά πλησιάζει πρός ἀγαθοποιούς πλανῆτες, χωρίς νά προσβάλλεται από κακοποιούς. Ὀκτακόσια χρόνια ἀργότερα ὁ Μανουήλ Κομνηνός ἀσκεῖ κριτικὴ στόν ἀμαθῆ ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος ἐν ἀντιθέσει πρός τόν σοφὸν δέν καταλαβαίνει τήν ἔννοια τῶν ἀρχαίων ἀστρολογικῶν κανόνων π.χ. μή ἅψῃ μορίου διά σιδήρου τῆς Σελήνης ἐπεχούσης τό ζῴδιον τό οἰκειούμενον τῷ μορίῳ ἐκείνῳ, ὁ ὁποῖος ταυτίζεται μέ τόν δεύτερο κανόνα, τόν ὁποῖο ἀναφέρει ὁ Ἡφαιστίων. Ἡ ἐξήγηση τοῦ Μανουήλ Κομνηνοῦ εἶναι, ὅτι ἡ φύση τῆς Σελήνης εἶναι ὑγροτέρα από ἐκείνη τῶν ἄλλων ἀστέρων λόγῳ τῆς γειτνιάσεώς της πρός τή γῆ, τῆς ὁποίας δέχεται τίς περισσότερες ἀναθυμιάσεις. Ἔτσι ἡ ἐπίδραση τῆς Σελήνης προκαλεῖ αὔξηση τῆς ὑγρασίας στήν ἐγχειρισμένη περιοχὴ καί ἑπομένως φλεγμονή. Μολονότι οἱ ἐκτρώσεις δεν γίνονταν από ἰατρούς, αλλά από μαῖες καί ἄλλους πρακτικούς, ἀποτελοῦν εἶδος ἐγχειρίσεως καί μάλιστα πολύ σοβαρῆς. Γι’ αὐτό τόν λόγο στά ἰατρομαθηματικὰ κείμενα ἀναφέρονται ὅλες οἱ εὐνοϊκές καί δυσμενεῖς μοῖρες τοῦ ζῳδιακοῦ σχετικῶς μέ αὐτές τίς ἐπεμβάσεις. Στίς ἐκτρώσεις πρέπει καί ἡ Σελήνη καί ὁ ὡροσκόπος νά μήν εὑρίσκονται σέ δυσμενῆ μοῖρα καί νά μήν προσβάλλονται από τόν Κρόνο.

δ΄. Τοκετοί 

Γενικῶς οἱ τοκετοί εἶναι εὔκολοι, ὅταν τό νεογνό ἐξέρχεται μέ τόν σωστό τρόπο. Τοῦτο συνήθως συμβαίνει, ὅταν ἡ Σελήνη εὑρίσκεται σέ ὀρθά ζῴδια, δηλαδή από τόν Καρκίνο (θερινό ἡλιοστάσιο) ἕως καί τόν Τοξότη· ἐάν ὅμως ἡ Σελήνη εὑρίσκεται σέ λοξὸ ζῴδιο, δηλαδή από τόν Αἰγόκερω (χειμερινό ἡλιοστάσιο) ἕως καί τούς Διδύμους, ὁ τοκετός μπορεῖ νά εἶναι δύσκολος. Ἐπί πλέον γεννήσεις ἀρρένων ἢ θηλέων βρεφῶν μπορεῖ νά εἶναι εὔκολες ἢ δύσκολες, ἀναλόγως τῆς θέσεως τοῦ Ἡλίου, τῆς Σελήνης καί τοῦ ὡροσκόπου σέ ἄρρενα ἢ θήλεα ζῴδια ἀντιστοίχως. Ἐάν ὁ Κρόνος εὑρίσκεται σέ θῆλυ ζῴδιο καί εἶναι ἐπίκεντρος, οἱ γεννήσεις θηλέων μπορεῖ νά εἶναι δύσκολες· ἂν πρόκειται γιά τόν Ἄρη, τότε ὁ τοκετός μπορεῖ νά συμβεῖ ξαφνικὰ ὁπουδήποτε, π.χ. στόν δρόμο ἢ τά λουτρά.

ε΄. Ἐμετικά καί καθαρτικά 

Ἐμετικά καί καθαρτικά πρέπει νά δίδονται, ὅταν ἡ Σελήνη εἶναι φθίνουσα καί σέ σύνοδο μέ ἀγαθοποιούς πλανῆτες, ἢ κινουμένη πλησιάζει πρός αὐτούς. Εἶναι καλύτερο τά ἐμετικά νά δίδονται, ὅταν ἡ Σελήνη εὑρίσκεται στόν ἀναβιβάζοντα σύνδεσμο καί τά καθαρτικὰ ὅταν αὐτή εὑρίσκεται στόν καταβιβάζοντα σύνδεσμο τῆς τροχιᾶς της. Εὐνοϊκότερα ζῴδια γιά παροχή ἐμετικῶν θεωροῦνται οἱ Δίδυμοι, ὁ Ζυγός, ὁ Τοξότης καί ὁ Ὑδροχόος· ἐνῶ τό πλέον ἀκατάλληλο εἶναι ὁ Αἰγόκερως. Ὁ Μανουήλ Κομνηνός ἀναφέρει ἕνα παλαιόν κανόνα· μή δῴης τινί καθάρσιον τῆς σελήνης συνοδευούσης τῷ Διί, δηλαδή μή δώσεις σέ κάποιον καθαρτικό, ὅταν ἡ Σελήνη εὑρίσκεται σέ σύνοδο μέ τόν Δία. Τοῦτο ἀποδίδεται στήν εὔκρατο φύση τοῦ Διός, λόγῳ τῆς ὁποίας ἐξασθενεῖ ἡ δύναμη τοῦ φαρμάκου, ὅταν ἡ Σελήνη εὑρίσκεται σέ σύνοδο μέ τόν Δία (ἀμβλύνεται ἡ τοῦ καθαρσίου δύναμις τῇ τοῦ τοιούτου ἀστέρος συνόδῳ), καί ἑπομένως αὐτό δέν μπορεῖ νά ἕλξει τά ὑλικὰ καί νά παλαίσει ἐναντίον τῆς διαθέσεως τοῦ ἀσθενοῦς (τό φάρμακον ἀσθενεῖ τάς ὕλας ἑλκῦσαι καί ἀντιπαλαῖσαι τῇ διαθέσει).

Ἐπιλεγόμενα 

Ὁ μεγάλος ἀριθμός καί ἡ ποικιλία τῶν θεμάτων τῶν ἰατρομαθηματικῶν ἔργων δέν εἶναι ὁ μόνος λόγος, ὁ ὁποῖος δέν ἐπιτρέπει τή διεξοδική ἀνάλυσή τους στήν παροῦσα ἐργασία· γιά νά μπορέσει ὁ ἀναγνώστης νά κατανοήσει καλῶς τίς ἀναφερθεῖσες περιπτώσεις, πρέπει νά γνωρίζει τουλάχιστον τίς βασικές ἀρχές καί τίς τεχνικές ὑπολογισμοῦ στήν ἀστρολογία, κάτι τό ὁποῖο δέν εἶναι πάντοτε δυνατόν. Μόνον ἕνα εἰδικό βιβλίο περί τῶν ἰατρομαθηματικῶν, τό ὁποῖο θά περιλάμβανε ὅλα τά ἀναγκαῖα στοιχεῖα από τή θεωρία καί θά συνοδευόταν από τά σχετικὰ παραδειγματικά ὡροσκόπια, θά ἔκανε κατανοητά αὐτά τά θέματα. Παρ’ ὅλα αὐτά γίνεται φανερό, ὅτι τά ἰατρομαθηματικά, συνδυάζοντας τήν ἰατρική μέ τήν ἀστρολογία, ἔπαιζαν σπουδαῖο ρόλο στή ζωή. Πῶς ἀλλοιῶς θά μποροῦσε νά ἑρμηνευθεῖ ὁ μεγάλος ἀριθμὸς ἰατρομαθηματικῶν ἔργων στά σωζόμενα βυζαντινά χειρόγραφα, ἂν δέν ὑπῆρχε τό σχετικό ἐνδιαφέρον ὑψηλοβάθμων κρατικῶν ὑπαλλήλων, ἐκκλησιαστικῶν λειτουργῶν καί γενικῶς διανοουμένων, οἱ ὁποῖοι τά εἶχαν στίς ἰδιωτικές συλλογές τους ἢ τά εὕρισκαν στίς βιβλιοθῆκες, στίς ὁποῖες αὐτοί εἶχαν πρόσβαση; Ἡ περίπτωση τοῦ αὐτοκράτορος Μανουήλ Κομνηνοῦ, ὁ ὁποῖος τόν ΙΒ΄ αἰῶνα μεταξύ ἄλλων ἐπιχειρημάτων γιά τήν ὑποστήριξη τῆς ἀστρολογίας ἀναφέρει καί δυό ἰατρομαθηματικούς κανόνες, ἀποτελεῖ ἰσχυρή ἔνδειξη, ὅτι οἱ ἰατροί τοῦ καιροῦ του ἐσέβοντο καί ἀκολουθοῦσαν τουλάχιστον κάποιες βασικές ἀρχές τῆς ἰατρικῆς ἀστρολογίας. Ἀκόμη καί τά λαϊκά ἰατροσόφια διασώζουν ἰατρομαθηματικούς κανόνες. Γίνεται ἐπίσης ἀντιληπτό, ὅτι ἡ ἐπήρεια ενός ἰατρομαθηματικοῦ ἐπάνω στόν ἄρρωστο ἦταν πολύ μεγαλύτερη από ἐκείνη ενός ἁπλοῦ ἰατροῦ ἢ ἀστρολόγου. Ἡ περίπτωση τοῦ Κρινᾶ, ενός ἰατροῦ-ἀστρολόγου, ὁ ὁποῖος εἶχε μεγάλη ἐπιτυχία στήν κοινωνική ζωή, ὑπῆρξε πιθανότατα ἕνα ἄπιαστο ὄνειρο γιά πολλούς ἄλλους ἰατρούς μέσα στούς αἰῶνες.

(Από τη μεριά του Μαθητευόμενου, ζητώ μια τεράστια συγνώμη, γιατί δεν μπόρεσα να δώσω το ωραίο αυτό απόσπασμα με ορθογραφική ακρίβεια λόγω προβλήματος με την γλώσσα του κομπιούτερ. Αντικατέστησα λοιπόν την βαρεία με τον συνήθη τόνο γιατί κάθε λέξη στο κείμενο είτε χωριζόταν καθώς το κομπιούτερ δεν την αναγνώριζε σαν τόνο παρά σαν φθόγγο κάνοντας όχι μόνο την καημένη τη βαρεία να πετάει αλλά και το μάτι του αναγνώστη.  Παρεπιπτόντως, αυτή η φαντάζομαι υπέροχη κυρία που ασχολήθηκε με αυτήν την έρευνα πάνω στην ιατρική αστρολογία, είναι η ίδια που έχει μεταφράσει το ωραιότατο βιβλίο του Πίτερ Μάρσαλ, Παγκόσμια Αστρολογία, και το οποίο θα το βρείτε στο Εγχειρίδιον, Βουλής 15, Σύνταγμα, εντός της Στοάς)